به گزارش سلام نو باقرالعلوم لقب امام پنجم است. امام باقر(علیه السلام)، در سال ۵۷ هجری در شهر مدینه، دیده به جهان گشود. درباره روز ولادت ایشان بین تاریخ نویسان اختلاف نظر وجود دارد؛ برخی آن را اول ماه رجب و برخی سوم ماه صفر می دانند.
از مهم ترین امتیازات امام باقر علیه السلام که زمان، زمینه آن را فراهم کرد، این است که حضرت بنیانگذار انقلاب فرهنگی و نهضت علمی شیعه و بلکه اسلام شمرده می شود.
تاریخ دقیق تولد امام محمد باقر (ع)
ولادت امام محمد باقر برابر است با شنبه ۲۳ دی ۱۴۰۲ مصادف با ۱۳ ژانویه ۲۰۲۴ میلادی و یا ۱ رجب سال ۱۴۴۵ قمری.
| تاریخ ولادت امام محمد باقر به شمسی: | شنبه، ۲۳ دی ۱۴۰۲ |
| تاریخ ولادت امام محمد باقر به میلادی: | Saturday, January ۱۳, ۲۰۲۴ |
| تاریخ ولادت امام محمد باقر به قمری: | سبت، ۱ رجب ۱۴۴۵ |
خلاصه زندگینامه امام محمد باقر(ع)
نام مبارک امام پنجم محمد(ع) و لقب ایشان حضرت باقر بود. همچنین به ایشان باقرالعلوم نیز گفته می شد بدین جهت که آن امام همام دریای دانش را شکافت و اسرار علوم را آشکارا ساخت.
القاب دیگری مانند شاکر و صابر و هادی نیز برای آن حضرت ذکر کرده اند که هریک باز گوینده صفتی از صفات آن امام بزرگوار بوده است.
کنیه امام باقر علیه السلام " ابوجعفر " بود . مادر ایشان فاطمه دختر امام حسن مجتبی ( ع ) و پدر ایشان حضرت سیدالساجدین امام زین العابدین ( ع ) بودند. بنابراین نسبت آن حضرت از طرف مادر به سبط اکبر حضرت امام حسن ( ع) و از سوی پدر به امام حسین ( ع ) می رسید.
تولد حضرت باقر(ع) در سوم ماه صفر سال ۵۷هجری در مدینه اتفاق افتاد. در واقعه جانگداز کربلا همراه پدر و در کنار جدش حضرت سید الشهداء کودکی بود که حدود چهار سال سن داشتند.
دوران امامت امام محمد باقر ( ع ) از سال ۹۵هجری که سال شهادت امام زین العابدین (ع ) است آغاز شد و تا سال ۱۱۴هجری قمری یعنی مدت ۱۹سال و چند ماه ادامه داشته است.
یکی از مهمترین اقداماتی که در دوره امامت امام محمد باقر (ع ) و فرزند ایشان امام جعفر صادق (ع ) به وقوع پیوست نشر تعلیمات اصیل اسلامی و معارف حقه بود و به نوعی
این امامان همام دانشگاه تشیع و علوم اسلامی را پایه ریزی نمودند.
در مکتب تربیتی امام باقر ( ع ) علم و فضیلت به مردم آموخته شد و به واقع نام ایشان را باقرالعلوم نهاده اند.
امام باقر ( ع ) دارای خصال ستوده و مؤدب به آداب اسلامی بود . سیرت و صورتش ستوده بود. پیوسته لباس تمیز و نو می پوشید.
در کمال وقار و شکوه حرکت می فرمود.
پنجمین اختر تابناک امامت و ولایت حضرت امام محمد باقر (ع) سرانجام در سال ۱۱۴ هجری قمری و در سن ۵۷ سالگی با توطئه مرموز و مخفیانه هشام بن عبدالملک دهمین خلیفۀ اموی در شهر مدینه مسموم شد و به شهادت رسید و پیکر پاک ایشان در قبرستان بقیع در کنار جد بزرگوارشان امام حسن مجتبی (ع) و پدر ارجمندشان امام سجاد (ع) به خاک سپرده شد.
از آن امام همام احادیث گرانبهایی نقل شده است.
امام محمد باقر علیه السلام: هر چشمی روز قیامت گریان است، جز سه چشم: چشمی که در راه خدا شب را بیدار باشد، چشمی که از ترس خدا گریان شود، و چشمی که از محرمات الهی و گناهان بسته شود.
کافی، ج ۲، ص (۸۰)
از ولادت تا تأثیرگذاری در جامعه
امام محمد باقر (ع) در روز جمعه یا دوشنبه یا سه شنبه اول ماه رجب یا سوم ماه صفر سال ۵۷ هجری یا به روایتی دیگر سال ۵۶ هجری، در مدینه به دنیا آمد و در روز دوشنبه هفتم ذی حجه یا ربیع الاول و یا ربیع الاخر سال ۱۱۴ هجری، در همان شهر بدرود حیات گفت.
بنابراین، آن حضرت ۵۷ سال در این جهان زیست. از این مدت چهار سال با جدش امام حسین (ع) و پس از وی ۳۵ سال با پدرش زندگی کرد و هیجده سال بقیه عمرش را به تنهایی به سر برد.
مادر آن حضرت، فاطمه دختر حسن بن علی بود که با کنیه ام عبد الله و بنابر قول دیگر، ام الحسن خوانده شده است.
بنابراین امام باقر (ع) از سلاله پدر و مادری هاشمی علوی و فاطمی به شمار می آید. بدین جهت او نخستین کسی است که از نسل امام حسن (ع) و امام حسین (ع) به دنیا آمده است.
کنیه های امام پنجم علیه السلام
آن حضرت القاب بسیاری داشت که از آن میان لقب «باقر یا باقر العلم »از همه مشهورتر است.
برای امام محمدباقرعلیه السلام، در کتب روایی، دو کنیه بر شمرده اند:
۱. ابوجعفر: به مناسب این که امام پنجم پدر امام جعفر صادق علیه السلام است.
۲. ابوجعفر الاوّل: به این دلیل که با کنیه امام جوادعلیه السلام اشتباه نشود؛ چرا که هردو امامِ همام، مُکنّا به ابوجعفر هستند.(۲) امام نهم علیه السلام کنیه اش ابوجعفر الثّانی است.
القاب امام باقرعلیه السلام
القاب پنجمین امام معصوم علیه السلام به شرح ذیل است:
۱. الامین؛ امانت دارِ اسرارِ الهی.
۲. الباقر به معنی شکافنده.
۳. باقرالعلم (العلوم) به معنی شکافنده دانش (دانش ها).
۴. الشاکر به معنی شُکر کننده.
۵. الشاکر لله به معنی شکرکننده خداوند.
۶. الشبیه به معنی اینکه به پیامبراکرم صلی الله علیه وآله وسلم شباهت داشته است.
۷. محمد بن علی الاوّل برای اینکه با امام جوادعلیه السلام که آن حضرت نیز ملقّب به محمد بن علی است، اشتباه نشود.
۸. الهادی به معنی هدایت کننده جامعه.
۹. الباقری به این معنی که این صفت را داراست که شکافنده علوم است.
۱۰. الباقران (۱۲)؛ لقب امام پنجم و ششم.
۱۱. الصادقان؛ لقب امام پنجم و ششم.
۱۲. الصادقَیْن؛ لقب امام پنجم و ششم.
۱۳. الصادقون؛ لقب امام پنجم و ششم.
برخی از روایات منتسب به این دو امام بوده است؛ لذا از این واژه ها بهره می برده اند.
۱۴. السیّدان؛ لقب امام پنجم و ششم.
در برخی موارد، رُوات از باب تقیّه کلمه السیّدان را به کار می برده اند.
۱۵. احدهما؛ لقب امام پنجم و ششم.
در برخی روایات که مشخص نبوده است روایت از امام پنجم و یا ششم است، از لقب احدهما استفاده می کرده اند.
دوران زندگی و سیره سیاسی امام محمد باقر علیه السلام
در دوران امام باقر علیه السلام، حاکمان اموی به دلیل تعارضات داخلی از نهضت عظیم علمی آن حضرت غافل بودند، ولی این به معنای در امان بودن آن امام نیست; بلکه حجم وسیعی از روایات گویای اوضاع خشونت آمیز آن دوره، و ظلم و تجاوز حاکمان وقت نسبت به دین، مسلمانان و امام آنان است، به گونه ای که امام علیه السلام بارها تقیه می کرد و سرانجام نیز بر سر تعارضات مبنایی با نظام خلافت ظالمانه، توسط هشام به شهادت رسید.
میزان اهتمام حضرت باقر علیه السلام به تقیه چنان بود که می فرمود: «التقیة من دینی و دین آبائی و لا ایمان لمن لا تقیة له: تقیه از دین من و دین پدران من است.
و کسی که تقیه ندارد، ایمان ندارد.» این امر به دلایل متعددی مانند: حفظ جان نیروهای خودی، حفظ توان اقتصادی خودیها، اجرای برنامه های مهم تر، حفظ ارزشها صورت می گرفت و امام با رعایت این اصل، حرکت سری خود در تداوم وظیفه امامت را طی می کرد.
سیره علمی و فرهنگی امام محمد باقر علیه السلام
امام باقر(ع) در دوران امامت خویش، با وجود شرایط نامساعدی که بر عرصه فرهنگ اسلامی سایه افکنده بود، با تلاشی جدّی و گسترده نهضتی بزرگ را در زمینه علم و پیشرفت های آن طراحی کرد. تا جایی که این جنبش دامنه دار به بنیان گذاری و تأسیس یک دانشگاه بزرگ و برجسته اسلامی انجامید که پویایی و عظمت آن در دوران امام صادق(ع)، به اوج خود رسید.
امام با برقراری حوزه درس، با کج اندیشی ها، زدودن چالش های علمی، تحکیم مبانی معارف و اصول ناب اسلامی با تکیه بر آیات رهنمون گر قرآن مبارزه کرد و تمام ابواب فقهی و اعتقادی را از دیدگاه قرآن بررسی کرد و به پرورش دانشمندان و فرهیختگان عصر خود و جنبش بزرگ علمی کمر بست؛ به گونه ای که دانشمندی چون «جابر بن یزید جعفی» هر گاه می خواست سخنی در باب علم به میان آورد ـ با آن توشه ای که از دانش داشت ـ می گفت: «جانشین خدا و میراث دار دانش پیامبران محمد بن علی(ع) برایم این گونه گفت» و به دلیل ناچیز دیدن موقعیت علمی خود در برابر جایگاه امام، از خود نظری به میان نمی آورد.
سیره اخلاقی امام محمد باقر علیه السلام
هر چند امام عائله زیاد و زندگی ساده ای داشت، ولی بین مردم به بخشندگی و کرامت مشهور بود. همواره به نیازمند و بی نیاز بخشش می کرد و این رفتار را مایه خرسندی خویش قرار داده بود.
در بخشش ها، همیشه شأن و مرتبه افراد را در نظر می گرفت به اندازه ای که نه موجب اسراف و زیاده روی و نه سبب تحقیر و پایین آمدن شأن آنان شود.
امام از شاد کردن دیگران خشنود می شد و از زبان جد بزرگوارش رسول اکرم صلی الله علیه وآله این روایت را برای مردم می خواند که هر کس مؤمنی را شاد کند، مرا شاد کرده و هر کس مرا شاد کند، خدای را خشنود ساخته است
رشحاتی از کلام نورانی امام محمد باقر علیه السلام
جابر جعفی از امام باقر علیه السلام نقل نموده که فرمود: «زمانی بر مردم خواهد آمد که در آن زمان، امامشان غایب خواهد شد؛ پس خوشا به حال کسانی که بر امر ما ثابت باشند؛ همانا کم ترین پاداش ایشان، آن است که خداوند خطاب به آنان می فرماید: بندگان من!
به سرّ من ایمان آوردید و غیبت حجت مرا تصدیق نمودید؛ پس به بهترین پاداش از سوی من بر شما بشارت باد! بندگان من شمایید از شما می پذیرم و شما را عفو می نمایم و به وسیلة شما، رحمت و باران را بر بندگانم نازل می کنم و برای شما است که از بندگان بلا و عذاب را دور می کنم»
امام محمد باقر علیه السلام در شعر و ادب
در پنجمین فصل کتاب امامت، روایت زندگی ات را نوشته اند: نامت محمد است و تصویر محمد صلی الله علیه و آله رسول خدا، در آیینه چشمانت افتاده است.
لقبت باقر است و پهنای علوم دینی را شکافته ای؛ شیعه هنوز از دسترنج کِشته های تو بهره می گیرد.
کُنیه ات ابوجعفر است و تشیع جعفری، در دست تو بزرگ شده است.
خانه ای که در آن نفس کشیدی، عطر و عود نیایش داشت و دامنی که در آن رشد یافتی، نظیر نداشته است.
پنجمین نامه مهر شده وصیت را به تو سپرده اند؛ تو، پنجمین تفسیر قرآن و پنجمین باب ورود به بهشت موعودی.
فصاحت و بلاغت تو اینک به زبان می آید تا جلوی خرافات را بگیرد و در برابر انحراف ها بایستد. شمشیر سخن را آخته ای تا شاخه های بی ثمر را ببری و ریشه های خشک را بزنی.
قرار بسته اند با تو، تا به یاری رمق های مانده در کالبد دین بشتابی و هرزه های روییده بر حاشیه کتاب رسالت را هرس کنی.
صدای تو اینک در شبستان های پرسکوت خدعه ها و نیرنگ ها طنین می اندازد و رؤیای دژخیمانه دین ستیزان را بر می آشوبد.
از حضور در در واقعه کربلا تا شهادت
قیام عاشورا در محرم سال ۶۱ هجری قمری واقع شد که در آن هنگام امام باقر خردسال بوده زیرا سال ولادت امام باقر (ع) سال ۵۷ هجری در مدینه می باشد. امام باقر همراه پدر بزرگوار خود امام سجاد (ع) در واقعه کربلا حضور داشتند و در مورد حضور خود در کربلا، فرمودند:
«جدم امام حسین (ع) کشته شدند، در حالی که من چهار ساله بودم و کشته شدن او را به یاد می آورم». (احمد بن أبی یعقوب، تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص ۳۲۰)
پس از شهادت امام سجاد (ع) پسر ایشان امام باقر در سال ۹۵ قمری به امامت رسیدند. (طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ص۴۸۱.) ایشان تا سال ۱۱۴ ق به مدت حدود ۱۹ سال امامت شیعیان را برعهده داشت.
دوران امامت امام محمد باقر همزمان با پنج تن از خلفای بنی امیه، ولید بن عبدالملک، سلیمان بن عبدالملک، عمر بن عبدالعزیز، یزید بن عبدالملک و هشام بن عبدالملک بوده است. در اعیان الشیعه آمده است که عبدالملک بن مروان به پیشنهاد امام باقر، اقدام به ضرب سکه اسلامی کرد. (امین، اعیان الشیعه، ج۱، ص۶۵۴)
بر اساس منابع تاریخی امام باقر سه همسر و هفت فرزند داشت. (مفید، الارشاد، ج۲، ص۱۷۶)
ام فروه یکی از همسران امام محمد باقر (ع) و دختر قاسم بن محمد بن ابی بکر و مادر امام صادق (ع) و عبدالله است.
دیگر همسر امام باقر (ع) ام حکیم دختر اسید ثقفی و مادر ابراهیم و عبیدالله است.
همسر دیگر امام باقر (ع) کنیزی به نام ام ولد و مادر علی، زینب و ام سلمه است.
زیارت عاشورا از دو طریق نقل شده، یکی از طریق امام باقر(ع) که آن را علقمة بن محمد حضرمی و محمدبن اسماعیل از صالح بن عقبه و او از مالک جهنی از امام باقر (ع) نقل کرده اند و یکی هم از طریق امام صادق (ع) که آن را صفوان بن مهران جمال (از اصحاب نیک امام صادق و امام کاظم (ع)) نقل کرده اند.
علقمه از حضرت خواست تا دعایی تعلیم کنند که هنگام زیارت و سلام بر آن حضرت در روز عاشورا، از دور و نزدیک، خوانده شود. امام باقر(ع) در پاسخ، همین «زیارت عاشورا» که در مفاتیح هست را به او تعلیم دادند.
ابن حجر هیتمی می گوید:ابوجعفر محمد باقر، به اندازه ای گنج های پنهان علوم، حقایق احکام و حکمت ها و لطایف را آشکار نموده که جز بر عناصر بی بصیرت یا بد نیت، پوشیده نیست و از همین روست که وی را «باقر العلم» [شکافنده علم] و جامع آن و برپاکننده پرچم دانش خوانده اند.
او عمرش را در طاعت خدا گذراند و در مقامات عارفین بدان حد رسیده بود که زبان گویندگان از وصف آن ناتوان است. او سخنان بسیاری در سلوک و معارف دارد. (ابن حجر، الصواعق المحرقه، ص۲۰۱)
عبدالله بن عطا که از دانشمندان هم عصر امام باقر بود، می گوید:علما را در محضر هیچکس کوچکتر از آنان در محضر ابوجعفر [یعنی امام باقر] ندیدم. (سبط ابن جوزی، تذکرة الخواص، ص۳۳۷)
همچنین ذهبی از رجالیان اهل سنت می نویسد:از کسانی است که بین علم و عمل و آقایی و شرف و وثاقت و متانت جمع کرده، و برای خلافت اَهلیّت داشت. (ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۴، ص۴۰۲.)
زرارة بن اعین، معروف بن خربوذ مکی، ابوبصیر اسدی، فضیل بن یسار، محمد بن مسلم طائفی و برید بن معاویه عجلی از مشهورترین اصحاب امام باقر(ع) و امام صادق(ع) بوده اند.
امام محمد باقر (ع) در ۷ ذی الحجه سال ۱۱۴ هجری قمری و در سن ۵۷ سالگی به شهادت رسیدند. (نوبختی، فرق الشیعة، ۱۴۰۴ق، ص۶۱) البته اختلافاتی در روز و سال شهادت ایشان وجود دارد اما این تاریخ معتبر تر است.
بعضی از منابع، شخص هشام بن عبدالملک را عامل شهادت او دانسته اند (کفعمی، المصباح، ص۶۹۱) و برخی ابراهیم بن ولید را عامل مسمومیت وی معرفی کرده اند. (طبری، دلائل الامامة، ص۲۱۶)
نظر شما