جشن به دین روز در گذشته چگونه برگزار می شد؟ | جشن به دین روز مربوط به چه قومی است؟

به گزارش سلام نو 23 دی ماه برابر است با چهارمین جشن دیگان که نیاکان ما در ماه دی برگزار می کرده اند.

در گاهشماری زرتشتی چهارمین جشن دیگان، بیست و سوم دی ماه است اما در گاهشماری امروز ایران چهارمین جشن دیگان روز 17 دی ماه است زیرا در گاهشمار گذشته ماه ها همه 30 روزه بوده اند اما در گاهشمار جدید شش ماه نخست سال 31 روزه هستند.

در هر ماه، زرتشتیان وقتی نام روز و ماه یکی می شدند، این روزها را جشن می گرفتند و شادی می کردند.

نیاکان ما در هر ماه یک جشن ماهیانه داشتند اما در ماه دی، چهار جشن دیگان برگزار می شد زیرا نام چهار روز از ماه، با نام آفریدگار نامگذاری شده است.

چهار جشن اصلی که در دی ماه برگزار می شود و جشن های ستایش آفریدگار هستند.

دی یکی از نام‌های اهورامزداست و در اوستا، دَثوش یا دَدوش یا دَذوه فرنامی و به چم آفریننده، جهاندار زیبایی‌هاست.

دی اوستایی دَثوش به چم : پروردگار و دادار هست. روزهای دی در هر ماه روزهای نیایش همگانی، به آتشکده رفتن، آسایش و دست از کار کشیدن زرتشتیان است.

روز دی است خیز و بیار ای نگار می

ای ترک، می‌ بیار که ترکی گرفت دی

«دی» (اوستایی:«دَثوش») به چم (:معنی) پروردگار، دادار، آفریننده و جهاندار زیبایی‌ها است.

در گاه‌ شماری زرتشتی، روز نخست هر ماه اورمزد روز نامیده می‌شود، سه روز دیگر به نام اهورامزدای بی‌همتاست که به واژه‌ی دی آمده و از آن سخن گفته شده است.

در هر ماه سه روز با نام «دی» شناخته می‌شود.

روزهای هشتم، پانزدهم و بیست و سوم ماه زرتشتی به نام «دی» است مانند دی به آذر، روز هشتم هر ماه، دی به مهر، روز پانزدهم از هرماه، دی به دین، روز بیست و سوم از هر ماه.

برای باز شناختن هر یک از این سه روز ، نام روز پس از آن به واژه‌ی دی پیوند داده شده است برای نمونه فردای روز دی بآذر روز آذر است.

معنای «دی»

واژه «دی» در اوستا، دتهوش (Dat-Hush) یا دزوه (Daz-Vah) به معنی دادار یا آفریننده و آفریدگار است. واژه دی از مصدر «دا» آمده که به معنی دادن، آفریدن، ساختن و بخشودن در اوستا و فرس هخامنشی و سانسکریت است.

دی یکی از نام های اهورامزداست و در گاهشماری ایران باستان به جز هرمزد روز سه روز دیگر به نام اهورامزدا است و به صورت دی آمده است بنابراین برای آنکه نام این روزها با نام ماه یکی شده روز هشتم، پانزدهم و بیست و سوم ماه دی جشن برگزار می شود.

پس واژه «دی» در اوستا، دتهوش (Dat-Hush) یا دزوه (Daz-Vah) است که به معنی دادار یا آفریننده و آفریدگار که همیشه برای اهورامزدا صفت آورده شده است.

واژه دی از مصدر «دا» آمده که در اوستا و فرس هخامنشی و سانسکریت به معنی دادن، آفریدن، ساختن و بخشودن است. در پهلوی داتن و در فارسی دادن شده که از همین ریشه است.

نام قدیمی آن دیبادین است. نام روز بیست وسوم از هر ماه خورشیدی که زردشتیان در این روز جشنی برپا می‌کردند، دی به دین است و دین مرد خرد / آن شناسم که لعل باده خورد (مسعودسعد: ۵۴۹).

جشن دی به دین روز

جشن دیگان یکم نخستین روز از هر ماه است که به نام “اورمزد” یا اهورامزدا نامگذاری شده و برابر با یکم دی ماه است.

دومین جشن دیگان دی به آذر نام دارد و در گاهشماری زرتشتی، هشتم دی ماه است.

سومین جشن دیگان، دی به مهر نام داردو در گاهشماری زرتشتی، پانزدهم دی ماه است. در هر ماه سه روز با نام «دی» شناخته می شود.

برای باز شناختن هر یک از این سه روز، نام روز پس از آن به واژه ی دی داده می شود مثلا فردای روز دی بآذر روز آذر است.

دی به دین نام جشن دیگان چهارم است که به معنای آفریننده وجدان می باشد و در گاهشماری زرتشتی، بیست و سوم دی ماه است که در گاهشماری امروز ایران به روز 17 دی ماه می افتد.

بین هر «دی روز»، 7 روز فاصله بوده و به همین خاطر بسیاری فکر می کنند که گاهشمار زرتشتی «روزهای هفته» داشته است.

چگونگی برگزاری جشن به دین روز

جشن های ماهانه با آداب و تشریفات فراوان برگزار می شد و در این روزها مردم به نیایش همگانی و استراحت می پرداختند.

همه جشن های ماهانه به خصوص جشن دیگان چهارم با سرور و شادی و نیایش اهورامزدا همراه بود.

در این جشن مردم پس از نیایش همگانی، جشن را آغاز کرده و خوراکی هایی تهیه می کردند و در کنار هم روز را می گذراندند.

امروزه زرتشتیان در برخی از شهرها و روستاها، یکی از روزهای دی در ماه دی یا همه آن را جشن می گیرند.

در گاهشماری ایرانی، هر یک از روزهای ماه یک نام ویژه خود را دارد. در سه روز از روزهای ماه نام «دی» به چشم می‌خورد.

ماه سی روزه زرتشتی از چهار بخش تشکیل می‌شد که در آغاز نخستین بخش نام اهورامزدا و در آغاز سه بخش دیگر نام «دی»، صفت اهورامزدا قرار داشته و این چیزی شبیه به تقسیم ماه به هفته سامی است.

به این ترتیب، هر بخش ماه به نام خدا آغاز می‌شده است: اول ماه به نام هُرمزد، هشتم و پانزدهم و بیست و سوم ماه به نام دی.

هر یک از این چهار روز معرف آغاز هفته‌ای تازه در ماه است و برای آن که دی‌ها با هم اشتباه نشوند، هر یک از آن‌ها را با نام روز بعد همراه می‌کنند:

• روز هشتم = دی به آذر
• روز پانزدهم = دی به مهر
• روز بیست و سوم = دی به دین

این سه روز با نخستین روز ماه که اورمزدروز است، ارتباط دارند. پس این چهار روز به یکدیگر پیوند دارند و شاید از همین رو است که برخی از پژوهشگران در دی ماه چهار جشن دیگان در نظر گرفتند.

برای هر یک از این روزها در دی ماه آیین‌هایی هم نقل شده است و برخی از این جشن‌ها نام خاصی هم به خود گرفتند.

دی به دین به روز بیست و سوم هر ماه در گاهشماری ایران باستان گفته می‌شود.

در گاهشماری ایران باستان غیر از روز اول هر ماه که هرمزد روز نامیده می‌شود، سه روز دیگر به نام اهورامزدا است که به‌صورت دی آمده و برای باز شناختن هر یک از این سه روز به نام روز بعد الحاق شده و دی به آذر (روز هشتم)، دی به مهر (روز پانزدهم) و دی به دین (روز بیست و سوم) گفته می‌شود.

دی یکی از نام‌های اهورامزداست و در اوستا به‌صورت دَثوش یا دَدوش یا دَذوه صفت و به معنی آفریننده آمده است.

روز هشتم، پانزدهم و بیست و سوم ماه دی برای آنکه نام این روزها با نام ماه یکی شده، اعیاد دانسته می‌شد.

ایرانیان باستان همواره شیفته شادی و جشن بوده‌اند و این جشن‌ها را با روشنایی و شید (نور) می‌آراستند.

در تاریخ ایران باستان ۳۶ جشن داشتیم. آنان خورشید را نماد نیکی می‌دانستند و در جشن‌هایشان آن را ستایش می‌کردند.

• ۱ دی: روز میلاد خورشید؛ جشن خرم روز، نخستین جشن دیگان
• ۸ دی: دی به آذر روز، دومین جشن دیگان
• ۱۵ دی: دی به مهر روز، سومین جشن دیگان
• ۲۳ دی: دی به دین روز، چهارمین جشن دیگان

این ۴ روز را در ماه دی جشن می‌گیرند و در این روزها به نیایش همگانی و استراحت می‌پردازند و این سه روز، روز استراحت در هر ماه بوده است.

مانند آدینه (جمعه) که بین هر «دی روز»، ۷ روز فاصله بوده و به‌خاطر همین بسیاری فکر می‌کنند که گاهشمار زرتشتی «روزهای هفته» داشته است.

امروزه زرتشتیان در برخی از شهرها و روستاها، یکی از روزهای دی در ماه دی یا همه آن را جشن می‌گیرند.

درباره جشن دیگان

جشن دیگان در روزهای دوم و نهم و هفدهم ماه دی در تقویم رسمی کشور از جشن‌هایی است که به مناسبت همنام شدن روز و ماه در تقویم ایرانیان برگزار می‌شد.

ایرانیان قدیم، گذشته از جشن‌هایی که به مناسبت‌های گوناگون برگزار می‌کردند، همنام شدن روز و ماه را هم در هر ماه جشن می‌گرفتند.

همانند جشن دیگان در ماه‌های پیش، جشن‌ تیرگان و جشن مهرگان را نیز داشتیم. اما ماه دی تفاوتی اساسی با ماه‌های دیگر دارد.

از یک سو، «دی» نام هیچ یک از امشاسپندان یا ایزدان آیین زرتشت نیست، در حالی که دیگر ماه‌های سال و بیشتر روزهای ماه با نام این نیروهای مینوی نامگذاری شده‌اند که هنوز هم این نام‌ها در تقویم ایرانی باقی است.

از سوی دیگر، در هر ماه، سه روز به نام «دی» نامگذاری شده است و به این ترتیب، در ماه دی سه جشن دیگان داریم.

دی از چنان اهمیتی برخوردار بوده که سه روز در هر ماه را به نام خود اختصاص داده است.

دی درحقیقت صفت خدای یگانه و بزرگ در آیین زرتشت، اهورامزدا است. دی از صورت پهلوی «دَی» و اوستایی «دَذوَه» به معنی آفریننده است. در سراسر ادبیات زرتشتی، اهورامزدا با صفت دادار یا آفریننده نامیده شده، زرتشت هم در گاهان او را «آفریننده زندگی» می‌خواند.

با این توضیح، سردترین ماه سال به نام خدای بزرگ نامگذاری شده بود تا در گذراندن سرمای سخت یاری‌ بخش مردمان باشد. در کتاب پهلوی (بندهشن) نیز آمده که در این ماه، زمستان به بیشترین سردی به ایرانویچ رسد.

ماه سی روزه زرتشتی به چهار بخش می‌شده است که در آغاز نخستین بخش نام اهورامزدا و در آغاز سه بخش دیگر نام «دی»، صفت اهورامزدا قرار داشته است و این چیزی شبیه به تقسیم ماه به هفته سامی است.

به این ترتیب، هر بخش ماه به نام خدا آغاز می‌شده است: اول ماه به نام هُرمزد، هشتم و پانزدهم و بیست و سوم ماه به نام دی.

هر یک از این چهار روز معرف آغاز هفته‌ای تازه در ماه است و برای آن که دی‌ها با هم اشتباه نشوند، هر یک از آنها را با نام روز بعد همراه می‌کنند و بدین گونه، روز هشتم را دی به آذر روز، روز پانزدهم را دی به مهر روز سومین جشن دیگان و روز بیست و سوم را دی به دین روز چهارمین جشن دیگان می‌گویند.

در ماه دی، در هر سه این روزها جشن دیگان در ستایش و نیایش خدای بزرگ برگزار می شد، سه جشن نیایشی در سردترین ماه سال.

مطابق تقویم رسمی کشور، این سه جشن دیگان به روزهای دوم و نهم و هفدهم دی ماه موکول می‌شود. علت آن که همه ماه‌های زرتشتی سی روزه هستند، در حالی که در تقویم رسمی کشور، شش ماه، سی و یک روزه داریم.

این شش روز اختلاف سبب شده که هشتم دی زرتشتی با دوم دی تقویم رسمی مطابق شود و به همین ترتیب بنا بر کتاب پهلوی بُندهشن (= آغاز آفرینش) این چهار روز ماه که به نام هورمزد و سه دی است،‌ یکی بر نام، یکی بر گاه، یکی بر دین و یکی بر زمان دلالت می‌کنند که همیشه بوده‌اند.

همچنین در همین کتاب آمده است که هر گلی از آنِ یکی از آنان است: «مورد و یاسمن هرمزد را خویش است، با درنگ دی به آذر را، کاردَک دی به مهر را، شنبلید دی به دین را.»

اما بسیاری از دانشمندان از این که «دی» نخستین ماه سال نبوده است، اظهار شگفتی کرده‌اند.

به نظر بسیاری از آنان، از جمله مارکوارت، دانشمند آلمانی، در اصل چنین نبوده و انتظار می‌رود که اهورامزدا جای برجسته‌ای را در سال تقبّل کند، یا در آغاز (چنان که در مورد روزهای ماه چنین است) یا در وسط.

گایگر (Geiger) دیگر دانشمند آلمانی معتقد است ماه دی در آغاز یا زمانی در دوره ساسانیان است. مصادف با اعتدال بهاری بوده است و به همین دلیل در این ماه جشن دیگان برگزار میشده است.

«آرتور کریستن سن»، دانشمند دانمارکی، از مجموع نظریاتی که در خصوص تقویم ایرانی ارائه شده، نتیجه می‌گیرد که ایرانیان دو تقویم سالیانه داشته‌اند.

یکی سال عامه که از انقلاب تابستانی آغاز می‌شده و نخستین ماه آن فروردین بوده و دی، یعنی ماه دهم، از اعتدال بهاری شروع می‌شده است و یکی سال دینی که مانند سال بابلیان از اعتدال بهاری آغاز می‌شده و در نتیجه، نخستین ماه آن دی یعنی ماه آفریدگار و اول دی، یعنی خرم روز، روز اول آن بوده است.

ماه دی در هر دو تقویم نخستین ماه سال بوده. بعدها با تلفیق دو تقویم، تقویم جدیدی به دست آمد که سال در آن از اول فروردین آغاز می‌شد و مانند سال عامه، این تاریخ با اعتدال بهاری برابر به شمار می‌آمد، به طوری که آغاز نجومی سال دینی حفظ می‌شد.

به هر حال، مساله تقویم ایرانیان به دلایل مختلف از جمله مراعات نکردن کبیسه و برخی جا به جایی‌های تقویمی یا احتمال وجود دو نوع تقویم، امروزه به مساله‌ای غامض برای دانشمندان تبدیل شده است.

به خصوص که در منابع قدیم اشاراتی که به برخی ماه‌ها می‌شود با آب و هوای امروزی آن ماه‌ها مطابقت نمی‌کند و گاه بسیار گیج کننده است.

اما آنچه اهمیت دارد، باقی ماندن این تقویم با همان نام های اعتقادی آن است.

نام هایی که مفاهیم آن با اعتقادات ایرانیان مسلمان نیز هماهنگ بوده و حفظ شده است. نام «دی» (= آفریننده)، صفت خدای تعالی، چه در آغاز سال بوده و چه حالا در سردترین ماه سال، به هر حال نام خود را در تقویم رسمی ایرانیان حفظ کرده است.

ماهی که تقدس آن با نام خدا و همچنین با سالگرد آفرینش چهارپای مفید (مطابق با اعتقادات زرتشتی) کامل می‌شود.

به جز سه جشن دیگان، جشن دیگری به نام «مِدیاریم گاه» به معنای «میان سال» در این ماه برگزار می‌شد معروف به گاهانبار پنجم که به یادبود آفرینش چهارپایان بوده است.

این جشن از روز دی به مهر (15 دی مطابق با نهم دی در تقویم رسمی) به مدت پنج روز برگزار می‌شد و یکی از اعمال آن، فراهم کردن انبار زمستان برای دام‌ها بوده است.

بیرونی عالوه بر جشن دیگان جشن دیگری را هم در روز پیش از آغاز گاهانبار پنجم، روز چهارده دی ماه (مطابق با 8 دی در تقویم رسمی) که روز «گوش» باشد، ثبت کرده است به نام «سیر شور». این جشن را مرتبط با سوگواری عمومی برای مرگ جمشید، پادشاه آرمانی ایران می‌دانند.

در این روز مردم سیر می‌خورند و آب انگور می‌نوشند و سبزیجات را با گوشت می‌پزند و با این کار، خود را از شیطان حفظ می‌کنند.

دلیل این جشن این بود که مردم می‌خواستند که از اندوهی که پس از کشته شدن جمشید بر آنان رسیده بود، و سوگند خورده بودند که به هیچ چربی دست نزنند، خویش را برهانند و این رسم در میان آنان برجای ماند و با آن غذا از بیماری‌هایی که از ارواح بد ناشی می‌شود، خود را شفا می‌بخشند.