موزه قلعه جلال الدین گرمه کجاست؟

سلام نو _ سرویس گردشگری: قلعه جلال الدین یکی از برجسته ترین قلعه های نظامی خراسان شمالی قلمداد می شود که در سدههای ۷-۶ هجری ساخته شده است.

این قلعه با مصالح سنگ و ساروج به صورت یک شش ضلعی منظم روی سطح ناهموار و صخره ای تپه ای بلنداحداث شده است.

موقعیت جغرافیایی قلعه بر سر راه ارتباطی شهرها و مراکز مهم شمال شرق فلات ایران همچون نیشابور، جرجان، مرو و خوارزم اهمیت راهبردی قلعه را دو چندان می کرد.

قلعه جلال الدین از نظر ابعاد معماری در نوع خود کم نظیر است و باروی آن در تراز پایین و تا ارتفاع ۵ متری نزدیک به ۳ متر ضخامت دارد. روی هم رفته بلندای بارو در ضلع شرقی حدود ۱۵ است.

به علاوه چاهی به قطر حدود ۳ متر در گوشه ی غربی حیاط قلعه حفر شده است که شاید دسترسی قلعه نشینان به منبع آب دایمی را فراهم می کرده است.

با توجه به بستر صخره ای قلعه، بی تردید حفر این چاه در دل سنگ از شاهکارهای مهندسی در زمان خود بوده است.

آشنایی با قلعه جلال الدین گرمه خراسان شمالی

قلعه دارای ۶ برج است که چهار برج آن دو طبقه که طبقه پایین برای استراحت نگهبان ها و طبقه بالا برای دیده بانی استفاده می شده و دو برج دیگر سه طبقه هستند که طبقه اول برای استطبل طبقه دوم استراحت نگهبانان و طبقه سوم برای دیده بانی بوده است.

طبقه دوم این دو برج از طریق راهرویی به هم متصل می شود که با تیرکش هایی نور آن تامین می شود.

قلعه جلال الدین در بین عوام مردم منتسب به جلال الدین خوارزمشاه است که احتمال آن بسیار کم است و همان گونه که اشاره شد بیشتر این قلعه ها در زمان اسماعیلیان ساخته شده و تاریخ دانان آن را به جلال الدین حسن نو مسلمان منتسب می کنند.

چشمه ای آب شیرین هم موسوم به چشمه جلال الدین در پایین قلعه در قسمت جنوب غربی آن وجود دارد که آب آن به طرف جنوب شرق و به سمت دشت های تشنه جاجرم جریان دارد.

وجود این چشمه پر آب در دل کویر و در پای تپه این قلعه می تواند یکی از مهم ترین دلایل بنای قلعه در این مکان باشد، از دیگر دلایل بنای این قلعه در این مکان می توان به موقعیت راهبردی و مشرف بودن آن بر سراسر منطقه اشاره کرد.

با توجه به معروف بودن قلعه به «قلعه جلال الدین» و اینکه نمی توان آن را به یقین به هیچ کدام از شخصیتهای معروف جلال الدین در تاریخ ایران منسوب کرد در ضلع شرقی موزه در طبقه اول شرح احوال و آثار شخصیتهای معروف جلال الدین در قالب تابلوهایی به بازدیدکننده معرفی شده است.

یکی از وی‍ژگی های منحصر به فرد این موزه – قلعه که آن را از نظر محتوایی از نمونه های مشابه خود متمایز ساخته شیوه پرده خوانی و نقالی در آن است که نوعی نمایشِ مذهبی و ملی ایرانی است.

در این نمایش،داستان تصویری نقش شده بر پرده های درون هر برج به شیوه نقالی روایت می شود که طی آن وقایع تاریخی دوران مغول و مصایب اولیای دین با کلام آهنگین بازگو می شود.

برج های موجود در موزه به این نوع روایتگری اختصاص داده شده است و در هر برج پرده ای با داستانی جداگانه نصب شده است.

از ویژگی های منحصر به فرد این موزه استفاده از سیستم دیجیتال برای پخش این نوع روایتگری در هر کدام از برج ها به صورت جداگانه می باشد.

سایر قسمت های نمایشی موزه در مسیرهای بازدید قرارگرفته که این ویژگی به بازدید امکان می دهد تا ضمن حرکت در مسیر و مرتفع ترین قسمت های قلعه، با ویژگی های معماری نظامی، مصالح بکار رفته، خمره های تاریخی کار گذاشته شده در دل دیوارهای قلعه و در نهایت شیوه های تدافعی قلاع تاریخی از نزدیک آشنا گردد.

این اثر تاریخی در سوم بهمن سال ۱۳۵۶ با شماره ثبت ۱۵۷۷ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

ویژگی‌های جالب قلعه جلال الدین گرمه

قلعه جلال‌الدین گرمه در استان خراسان شمالی که امروزه علاوه بر اهمیت تاریخی به‌عنوان موزه مردم‌شناسی نیز کاربری دارد در سال ۱۳۵۶ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران درآمد و در سال ۱۳۸۶ مرمت بنای قلعه آغار شد و پس از چهار سال در سال ۱۳۹۰ خورشیدی موزه‌ی مردم‌شناسی قلعه جلال‌الدین در گرمه بازگشایی شد.

این قلعه در بخش جاجرم و درجنوب بجنورد در بالای کوه مرتفعی واقع شده است و اطراف آن را دشت‌های وسیع احاطه کرده است.

ابتدا در نگاه اول تصور می‌شود که این بنا یک کاروانسرا است و این سوال پیش می‌آید که آیا به چه منظوری این کاروانسرا بر بالای کوهی که از هر طرف با شیب تند به دشت منتهی می‌شود ساخته شده است ولی هرچه بیشتر به‌آن نزدیک می‌شویم به‌عظمت و موقعیت دفاعی آن بیشتر پی‌ می‌بریم.

طرح کلی بنا شش‌ضلعی است و در هر ضلع آن یک برج دایره‌ای شکل قرار دارد ارتفاع برج‌ها تا ۱۵ متر نیز می‌رسد. در هر برج قلعه خمره‌های بزرگی تعبیه شده است تا در مواقع اضطراری آذوقه‌ی افراد قلعه را تامین کند. سنگ‌های به‌کار رفته در نمای خارجی بنا صاف و ارتفاع دیواره-های قلعه یک‌ونیم متر و قطر آنها پنج‌متر است.

به‌اعتبار سفالینه‌هایی که از حیاط قلعه به‌دست آمده تاریخچه‌ی ساخت آن را مربوط به‌قرن‌های ششم تا هفتم هجری عنوان کرده‌اند هر گروه از کارشناسان اهل فن دلیل پیدایش این قلعه را به‌زمان و فرد خاصی نسبت داده‌اند اما اکثراً بر این باورند که قلعه به‌دستور سلطان جلال‌الدین خوارزمشاه در هنگام حملات مغول به‌ایران برای مقابله با سپاهیان قوم مهاجم ساخته شده است.

و درحقیقت موزه نیز با هدف شناسایی جلال‌الدین خوارزمشاهی آغاز به‌کار کرد. جلال‌الدین فرزند خوارزمشاه در مقابل مغولان دست به‌مقاومت جدی زد.

وی به‌غزنه رفت و بعد از چند پیروزی، در نبرد با چنگیزخان در سواحل رود سند مغلوب شد و فرار کرد و تا پنجاب و سند امپراتوری کم‌دوامی بنا نهاد. اما فرار وی منجر به‌اولین حمله‌ی مغول به هند شد.

جلال‌الدین پس از دو سال توقف در هند به امید تجدید بنای امپراتوری به ایران بازگشت و بعد از یک دهه‌ی پرتلاطم حمله به عراق و قفقاز در سال ۶۲۸ قمری در حال فرار از دست مغولان در کردستان کشته شد.

در طبقه‌ی اول موزه به‌وسیله‌ی تابلوهایی به‌سبک پرده‌خوانی و نقالی که نوعی آئین و نمایش ملی-مذهبی در ایران است وقایع تاریخی دوران مغول و زندگی جلال‌الدین روایت می‌شود.

نشانی:ابتدای شرقی بلوار امام رضا