سلام نو _ سرویس گردشگری: یکی دیگر از جاهای دیدنی زابل قلعه سه‌کوهه است که زمانی پرچم مبارزه با استعمار انگلیس روی آن افراشته بود. این قلعه در زمان افشاریه در ۳۰ کیلومتری زابل ساخته شد.
البته منطقه سه‌کوهه در دوران پیش از افشاریه هم یکی از شهرهای آباد سیستان بود و جمعیت آن در پی کوچ اجباری خاندان سربندی شیراز به این شهر افزایش یافت.
قلعه سه‌کوهه در زمان ناصرالدین‌شاه قاجار به‌عنوان مرکز جلوگیری از تجزیه ایران نقش مهمی را ایفا و نام خود را در تاریخ ماندگار کرد.
در ساخت بخش‌های مختلف قلعه از قبیل سه ارگ شمال، جنوبی و میدانی از ملات گچ و خاک، خشت خام و کاه‌گل استفاده شده است. تپه‌ای که قلعه بر روی آن ساخته شده، حاصل تغییر مسیر رودخانه هیرمند و کاهش ارتفاع آب در منطقه بوده است؛ به همین دلیل این تپه و دو تپه دیگر را که زودتر سر از آب بیرون آورده‌اند سه‌کوهه نامیده‌اند.
سیر تاریخی قلعه سه کوهه زابل
بسیاری بر این عقیده‌اند که شاخصه‌های معماری این منطقه به دوره افشاریه برمی‌گردد.
اوج حیات سیاسی و نظامی قلعه سه کوهه نیز مربوط به زمان ناصرالدین شاه قاجار است؛ به‌گونه‌ای که در جریان تکاپوهای استعماری دولت انگلستان و جداسازی بخش‌هایی از ایران نقش بازدارنده مهمی را ایفا کرد و در لشکرکشی به هرات نقش موثری را عهده‌دار بود.
سردار علیخان سربندی اولین کسی بود که به حکومت مرکزی دولت ایران گردن نهاد و پرچم ایران را در سال ۱۲۳۱ هجری شمسی بر فراز قلعه سه کوهه برافراشت.
اهمیت تاریخی قلعه سه کوهه را می‌توان از سه جهت ارزیابی کرد:
- این قلعه تاریخی که سابقه آن به عصر قاجاریه می‌رسد، آخرین دژ مسکونی است که حاکم وقت آن منطقه در آن استقرار یافته بود.
- قلعه سه کوهه نمادی از معماری سیستان است و در ردیف آخرین بناهایی به شمار می‌آید که به این سبک و سیاق ساخته شده‌اند.
- قلعه سه کوهه از جمله نقاطی در سیستان است که در مبارزات بین ایران و بریتانیا، پرچم ایران در آن به اهتزاز درآمد. این قلعه چندساله شاهد اوج درگیری‌های نظامی و سیاسی میان بریتانیای کبیر و ایران در عصر حکومت ناصرالدین شاه قاجار بود و مسبب بازپس‌گیری بخش‌هایی از کشور در حین جنگ شده است.
در کنار قلعه سه کوهه زابل، یک ارگ کوچک روی کوه سوم قرار دارد که مساحت آن ۲۰۰۰ متر است. این ارگ کوچک تا قلعه سه کوهه زابل، تنها ۲۰ متر فاصله دارد و همین فاصله اندک سبب شده است تا بسیاری از مورخان فرضیه یکی بودن ارگ و قلعه را طرح کنند.
آثار زندگی در این ارگ به‌خوبی و به‌طور واضح مشخص است؛ اما دقیقا معلوم نیست چه کسانی و چه زمانی در ارگ زندگی کرده‌اند.
طبق گفته‌های کهنسالان روستا، در این قلعه سکه ضرب می‌شد؛ همچنین چاهی در ضلع جنوبی قلعه وجود داشت که به هنگام جنگ، جسدها را داخل آن می انداختند.
این چاه بسیار عمیق بود؛ به‌طوری که وقتی اهالی سنگی در آن می‌انداختند، صدای آن شنیده نمی‌شد.
امروزه از این نقطه، تنها چاله‌ای باقی مانده است. به هر حال این قلعه بخشی از تاریخ سیستان است که مسائل سیاسی و اجتماعی زیادی درآن رخ داده است و بخشی از تاریخ چند صد ساله اخیر سیستان به آن مربوط میشود.
معماری جالب قلعه سه کوهه زابل
قلعه از سه بخش ارگ جنوبی، ارگ میدانی (میدان مرکزی) و ارگ شمالی تشکیل شده است.
ارگ شمالی محل استراحت حاکم و همراهان او بوده است و نسبت به ارگ جنوبی مساحت کمتری دارد. ارگ جنوبی اما محلی مخصوص برای حاکم بوده که می‌توان آن را یک قصر کوچک دانست.
ارگ میدانی هم محل استراحت خدمتکاران و سربازان بوده و از اتاق‌های پرتعدادی تشکیل شده است. ارگ میدانی در میان ارگ شمالی و جنوبی واقع شده است.
معماری قلعه سه کوهه از نوع معماری سیستان است و می‌توان آن را نمادی از معماری سیستان دانست.
قلعه سه کوهه جزء آخرین بناهایی است که با این سبک معماری ساخته شده‌اند. این قلعه در فاصله ۳۰ کیلومتری زابل و در مسیر زابل به زاهدان واقع شده است و در سال ۱۳۸۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
ارگ جنوبی
شامل یک حیاط مرکزی با مجموعه ای از اتاق ها در اطراف و یک ایوان بلند و باریک در ضلع شمالی می باشد و متعلق به حاکم آن زمان بوده است.
ارگ شمالی
این قسمت معروف به فلک سر (ملک سار) است و از وسعت کمتری نسبت به ارگ جنوبی برخوردار است. این قسمت استراحتگاه حاکم و همراهان او بوده است. نمای بیرونی چند ضلعی و تمام سطح گنبد و طاق های آن پوشیده است.
ارگ میدانی (میدان مرکزی)
قلعه نسبتاً بزرگی است که حدفاصل ارگ جنوبی و ارگ شمالی است و در داخل آن اتاق هایی وجود دارد که جایگاه خادمان و محافظان حاکم بوده‌است.
طاقهای موجود در قلعه :
طاقهای آهنگ در این قلعه به دو صورت با خیز کم و طاق با خیز بیشتر یا طاق بیز مورد استفاده قرار گرفته است خیزهای کم در راهروها و خیزهای بیشتر در اتاقها استفاده شده است.
سقف خانه ها و بناهای سیستان :
پس از دیوار چینی و زدن قوس طاقچه و درها، نوبت به زدن سقف سیستانی میشود.
سقفها بصورت گنبدی و بعضا به سبک یزدی ساخته میشود. به این شکل که کمتر از نیمی از سقف از یک طرف و به همین میزان از طرف دیگر ساخته میشود وقتی پایه های سقف که روی دیوار اتاق قرار می گیرند و زودتر به هم برخورد می کنند، به هم رسیدند به ترتیب از هر طرف چند ردیف چیده میشود و کار ادامه می یابد تا سقف به پایان برسد.
طاق آهنگ: این طاق به شکل نیم استوانه تو خالی میباشد و از حرکت یک قوس در امتداد یک خط بوجود می آید.
مقطع این قوس میتواند به شکل یکی از مقاطع قوسهای ایرانی باشد استفاده از این نوع طاق معمولا مناسب با فضای زیرین آن و معمولا فضایهای مستطیل شکل مثل راهروها، ایوانها میباشد.
یا به عبارت دیگر فضاهایی که دارای یک محور فضایی هستند از نظر اجرایی طاقهای گهوارهای یا آهنگ به دو روش پر و روس و با کمک یک لنگه یا دو لنگه گچی قابل اجرا است.
نظر شما