سلام نو _ سرویس گردشگری: شهرستان خوسف در مغرب و جنوب غربی شهرستان بیرجند قرار دارد و مشتمل بر دهستان های قلعه زری، براکوه، خوسف، جلگه ماژان و شهر خوسف می شود.
آبادی های آن عمدتا در دشت و کوهستان قرار دارد. کوه گرنگ در شمال، کوه رچ در جنوب و کوه شاه در جنوب شرقی آن قرار گرفته اند. رود فصلی بیرجند یا شاهرود در این بخش جریان دارد.
این رود در مشرق بیرجند، از کوه های بخش درمیان و کوه بندر سرچمه گرفته، با نام رود بیرجند یا شاهرود از شهر بیرجند می گذرد و در بخش خوسف رود خوسف نام می گیرد و بالاخره با نام رود شور در مغرب بخش به کویر لوت منتهی می شود.
همچنین رود گریجگان که از کوه شاه، در جنوب شرقی خوسف سرچشمه می گیرد، در مرکز بخش به رود شور می پیوندد.
به خاطر وجود این رود در اعصار مختلفی این منطقه دارای ساکنانی دائمی بوده است و امروزه به عنوان یکی از ناحیه های تاریخی ایران شناخته می شود.
قلعه تاریخی خوسف
قلعه تاریخی خوسف که یکی از جاهای دیدنی خوسف محسوب می شود متعلق به عصر حکومت افشار می باشد.
با توجه به روایات گفته شده، دیوار های قلعه در زمان حکومت نادرشاه بر ایران و زمامداری کاظم خان پایه ریزی شد، در اواخر عصر زندیه، در زمان حکومت محمد رضا خان دوم و حکومت امیر علم خان (جد اسدالله علم)، ابنیه و فضاهای داخلی آن بسته به نیاز آن زمان توسعه یافت.
نوع فرم و معماری ساختار قلعه نشانگر آن است که طراحی این قلعه به تقلید از قلاع اروپایی می باشد. در پیرامون حصار قلعه، برج های استوانه شکلی بنا شده، که موجب استحکام حصار و مکانی برای دیدبانی بوده است.
در سال های ۹۴-۹۳ این بنا مورد مرمت قرار گرفت و پایه های اطراف سردر ورودی، مستحکم شده و طاق سردر به شکل قدیم بازسازی شد. این اثر در تاریخ ۵ آذر ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۴۴۸۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
قلعه رستم
این قلعه در شهرستان خوسف و روستای گنج قرار دارد که دارای تاریخی است که به دوران سلطنت ساسانیان در ایران بر می گردد و در دوره ای از طول عمر خود به عنوان یکی از قلاع اسماعیلیان قهستان مورد استفاده بوده است.
مکان قلعه بر روی کوه رچ است که بر جلگه خوسف و دشت ماژان تسلط دارد.
در برخی از اسناد تاریخی از این قلعه با نام قلعه دختر یاد کرده اند.
قلعه های دختر که به کرات در ایران وجود دارند به قلعه هایی، که غیر قابل دسترسی و رسیدن به آنها مشکل بود، اطلاق می شد. بخاطر اهمیتی که این قلعه داشت این اثر در تاریخ ۲۳ شهریور ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۱۰۱۸۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
قرار گیری این قلعه در ارتفاعات باعث شده است نسبت به دیگر قلاع اسماعیلیان در این بخش سالم تر بماند و بخش های مختلف آن هنوز باقی هستند. این قلعه دارای موقعیت استاتژیکی خاصی است و از قلعه می توانید از محدوده ای حدود ۲۷۰ درجه را زیر نظر داشت.
قلعه رستم در ارتفاع ۲۱۱۰ متری از سطح دریا بنا شده است و تا زمین های اطراف کوه حدود ۳۰۰ متر فاصله دارد. در این قلعه قسمت های مختلفی مانند برج‌ها، تالارها، آب انبار، چاه وسط قلعه اتاقک و دیوارهای اطراف کوه وجود دارد که برخی از اینها امروزه باقی مانده اند.
به درستی مشخص نیست که در اطراف قلعه چند برج وجود داشته است اما امروزه ۸ برج مراقبت در اطراف آن قابل مشاهده است که از این تعداد ۷ عدد آنها سالم و از برج سمت شرقی تنها قسمت هایی باقی مانده است.
احتمال می رود در قسمت جنوبی نیز برج هایی وجود داشته اند که به طور کلی از بین رفته اند و اثری از آنها وجود ندارد.
در سمت شمالی چند برج به صورت مدور ساخته شده اند که از این میان دو برج بالاتر از سه برج دیگر هستند و به نوعی بر سه برج پائینی اشراف داشته اند.
برای ساخت برج‌ها از سنگ با ملات ساروج کمک گرفته اند. سه برج پایینی سمت شمال و سه برج سمت غرب بر منطقه خوسف تسلط دارند و سه برج سمت شمال و یک برج دیگر در پله بالاتری نسبت به سه برج اول واقع شده اند.
از دیگر بخش هایی که در این قلعه هنوز قابل تشخیص است تالارهای آن هستند. این تالار ها که تعداد آنها به هفت عدد می رسد در قسمت زیر زمینی این قلعه قرار گرفته اند.
تالارها بصورت موازی در کنار هم قرار دارند و درب ورودی آنها از سمت دیوار بوده است و به نظر می‌رسد حداقل بعضی از آنها از طرف مقابل نیز درب ورودی داشته‌اند.
این تالارها دارای حدود ۷ متر طول و حدود ۳ متر عرض هستند و سقف آن ها را به صورت طاق های جناغی ساخته اند. مصالح اصلی ساخت تالارها از سنگ است و تنها در محل اتصال دیوار به سقف یک ردیف از خشت‌ها پخته شده دیده می شود.
نظر شما