تفاوت پشه آئدس با سایر پشه‌ها / راه پیشگیری از بیماری تب دنگی

به گزارش سلام نو به نقل از ایمنا، آئدس نام پشه‌ای است که تحت عنوان ببر آسیایی نیز شناخته می‌شود و بیشتر در مناطق استوایی جهان به‌ویژه آسیای جنوب شرقی دیده شده است، نیش پشه آئدس منجر به تب دنگی یا استخوان شکن می‌شود و کسی که مورد گزش این پشه قرار بگیرد، پس از گذشت چند روز از علائم سطحی، احساس بهبود موقت کرده و سپس به صورت ناگهان دچار کما و حتی مرگ خواهد شد.

پشه‌های آئدس (Aedes) حشرات تهاجمی سیاه و سفید هستند که در شهرها رشد می‌کنند و به دلیل رفتارشان در گاز گرفتن افراد نزدیک پا به آنها لقب گزنده مچ پا داده‌اند، این پشه بیش از ۹۵۰ گونه از پشه‌ها که بعضی از اعضای آن آزاردهنده‌ترین گزش جدی و ناقل بیماری هستند و گاهی اوقات ارگانیسم‌های ایجاد کننده بیماری را به انسان و سایر حیوانات منتقل می‌کنند، بومی زیستگاه‌های معتدل و گرمسیری در سراسر جهان هستند که با این حال بعضی از گونه‌های آن در نتیجه ورود انسان به مناطق جدید یا در نتیجه تغییر تأثیرات محیطی، فراتر از محدوده‌های بومی خود گسترش یافته‌اند.

پشه‌های بالغ آئدس با بدن باریک و معمولی سیاه، الگوهای منحصر به فرد پوسته‌های روشن و تیره در شکم و قفسه سینه و نوارهای روشن و تیره متناوب روی پاها از سایر انواع پشه متمایز می‌شوند، پشه آئدس ماده بیشتر با شکل شکم، که به طور معمول به یک نقطه در نوک آن می‌رسد و با دست‌های فک بالا متمایز می‌شود.

تفاوت پشه آئدس با سایر پشه‌ها

پشه آئدس روز فعالیت است و زمان فعالیت آن‌ها از زمان طلوع تا غروب آفتاب است و بیشترین زمان سیکل فعالیت این پشه هنگام طلوع آفتاب است، آئدس برخلاف پشه‌های دیگر همچون زنبور عسل مهاجم است، سایر پشه‌ها صبر می‌کنند که فضا تاریک و شخص به خواب رود و سپس گزش را انجام دهند که آئدس اینگونه نیست، علاوه بر آن ظاهر پشه آئدس با پشه‌های دیگر متفاوت است و نوارهای تیره و روشن دارند.

آئدس به شدت این توانایی را دارد که خود را با محیطی که در آن قرار دارد، تطبیق دهد؛ افزایش سفر، تغییرات آب و هوایی، گرم شدن دمای هوا، تغییر فصول و تغییر سبک زندگی سبب انتشار محل زندگی این پشه شده است، آئدس کلمه‌ای یونانی به معنای ناخوشایند و نفرت‌انگیز است که در گذشته مناطق حاره و گرمسیری محل زندگی آن‌ها بوده، اما با تجارت مواردی همچون لاستیک‌های مستهلک و یا برخی از گیاهان زینتی شیوع پیدا کرده‌اند.

تب دنگی و علائم آن چیست؟

تب دنگی از طریق پشه‌ای تحت عنوان آئدس به انسان منتقل می‌شود که علائم آن سردرد، کمردرد، تب شدید و در بعضی موارد خارش و جوش در قسمت‌های مختلف بدن است؛ تب دنگی بیماری دردناک و ناتوان‌کننده‌ای است که از طریق پشه آئدس به انسان‌ها منتقل می‌شود و باعث عفونت نیل غربی و تب زرد می‌گردد، تب دنگی به عنوان تب استخوان شکن نیز شناخته می‌شود، زیرا دردی که بیمار تحمل می‌کند به اندازه شکستن استخوان‌ها شدت دارد، بعضی از نشانه‌های تب دنگی شامل تب، سردرد، حساسیت‌های پوستی مشابه سرخک و درد در ماهیچه‌ها و مفاصل است، دیگر علائم تب دنگی عبارت است از:

• تب ناگهانی شدید
• سردردهای مکرر و شدید
• درد در پشت چشم‌ها
• درد شدید در مفاصل و ماهیچه‌ها
• خارش پوست
• خونریزی بینی یا لثه
• کبود شدن بدن به راحتی

پیشینه‌ای درباره تب دنگی

بیماری دنگی پیشینه بسیاری دارد و نخستین مورد آن در سال‌های بسیار دور مشاهده شد، در یک دانشنامه پزشکی چینی که از دوران "خاندان جین" که بین سال‌های ۲۶۵ تا ۴۲۰ میلادی زندگی می‌کردند از شخصی صحبت شده که به تب دنگی مبتلا شده است، اسناد مکتوبی از قرن هفدهم نیز وجود دارد که بیان‌گر احتمال همه‌گیری دنگی بوده است، اما محتمل‌ترین گزارش‌های همه‌گیری دنگی مربوط به سال‌های ۱۷۷۹ تا ۱۷۸۰ است که آسیا، آفریقا و شمال آمریکا را در برگرفته است.

در سال ۱۹۰۶ دانشمندان ثابت کردند که مردم از پشه‌های آئدس عفونت‌هایی را دریافت می‌کنند سپس در سال ۱۹۰۷ دانشمندان نشان‌دادند که ویروسی موجب تب تنگی می‌شود، تب دنگی دومین بیماری در آن زمان بود که ثابت شد عامل آن ویروس است و پس از کشف آن جان برتون کلیلند و جوزف فرانکلین سایلر به مطالعه ویروس دنگی پرداختند و راه‌های گسترش آن را کشف کردند.

راه انتقال، معاینه و درمان تب دنگی

در بیشتر مواقع ویروس دنگی توسط پشه آئدس به‌خصوص گونه آجیپتی انتقال می‌یابد؛ این پشه‌ها اغلب بین عرض جغرافیایی ۳۵ درجه شمال و ۳۵ درجه جنوبی و در ارتفاع کمتر از یک هزار متر زندگی می‌کنند، پشه آئدس به طور معمول در روز نیش می‌زند و یک گزش ساده می‌تواند منجر به ابتلای انسان شود، البته گاهی نیز انسان‌ها ویروس را به پشه دنگی منتقل می‌کنند، اما به نظر می‌رسد این ویروس هیچ‌گونه آسیبی به پشه‌های آلوده وارد نمی‌کند.

تب دنگی به طور معمول با معاینه شخص و مقایسه نشانه‌های آن با دنگی تشخیص داده می‌شود، احتمال تشخیص دنگی توسط پزشکان متخصص در نقاطی که این بیماری شایع است، بسیار زیاد است؛ البته در مراحل اولیه دنگی، تشکیل آن از عفونت‌های ویروسی دیگر بسیار دشوار است.

در صورت آلوده شدن به ویروس پشه آئدس هیچ درمان خاصی وجود ندارد، اما برای کنترل علائم دردهای ماهیچه‌ای و تب می‌توان از کاهش‌دهنده‌های تب و مسکن استفاده کرد، بهترین انتخاب برای درمان این علائم استفاده از استامینوفن یا پاراسماتول است؛ بیمار مبتلا به تب دنگی نباید از داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی مانند ایبوبروفن و آسپرین استفاده کند، زیرا این داروها سبب نازک شدن عروق خونی می‌شود.

شرایط تزریق واکسن تب دنگی

محمدرضا ناظر، متخصص بیماری‌های عفونی و گرمسیری با اشاره به راه‌های درمان تب دنگی اظهار کرد: لازم است بدانیم بیماری تب دنگی روش درمان اختصاصی ندارد و برای درمان این بیماری روش‌هایی پیشنهاد شده است، اما ثابت شده نیست، با این حال مهم‌ترین درمان بیماری تب دنگی اصلاح اختلالات آب و الکترولیت و کنترل خون‌ریزی‌هایی است که ممکن است برای فرد مبتلا به این بیماری رخ دهد.

وی درباره راهکارهای پیشگیری از بیماری تب دنگی افزود: یکی از روش‌های پیشگیری از تب دنگی تزریق واکسن است و برای افرادی تجویز می‌شود که یک‌بار به این بیماری مبتلا شدند، اما افرادی که سابقه ابتلاء به بیماری نداشته باشند و تزریق انجام دهند، به نوع کشنده بیماری مبتلا خواهند شد.

متخصص بیماری‌های عفونی و گرمسیری درباره راهکارهای پیشگیری از بیماری تب دنگی گفت: از روش‌های مقابله با پشه آئدس می‌توان به اسپری کشنده حشرات، استفاده از توری و لباس‌های بلند اشاره کرد، البته باکتری به نام BTI برای نابودی پشه ساخته شده است، اما روی این پشه اثرگذاری زیادی ندارد، زیرا در مکان‌های کوچک که آب راکد وجود داشته باشد، نوع پشه آئدس اجیپتی تخم‌ریزی دارد که قابل دسترسی برای پخش این باکتری نیست.

محمداسماعیل مطلق، رئیس دبیرخانه شورای عالی سلامت و امنیت غذایی در تیر سال جاری در جلسه ایجاد هماهنگی برای جلوگیری از ورود و استقرار پشه آئدس و بیماری‌های منتقله از آن به ویژه تب دانگ که با حضور نمایندگان وزارتخانه‌ها، دستگاه‌ها و سازمان‌های مختلف در ستاد وزارت بهداشت برگزار شد، اظهار کرد: تغییر اقلیم موجب ایجاد تغییرات آب‌وهوایی گسترده‌ای در دنیا و کشور شده است که بارندگی‌ها، سیل‌های غیرمنتظره و مخرب، کم‌بارشی و گرمای طاقت‌فرسا در فصل‌های مختلف از نتایج آن است.

وی با بیان اینکه تغییر اقلیم روی هوا، آب و غذا بیشترین تأثیرات را داشته است، افزود: شیوع گسترده پشه آئدس و بیماری‌های ناشی از آن در دنیا و ایران ناشی از تغییر اقلیم است و اگر تمام دستگاه‌ها و سازمان‌های کشور به وظایف پیشگیرانه خود که توسط سازمان پدافند غیرعامل به آن‌ها ابلاغ شده توجه و عمل نکنند، شاهد همه‌گیری گسترده این پشه و بیماری‌هایش در کشور همچون کشورهای برزیل و امارات خواهیم بود.

رئیس دبیرخانه شورای عالی سلامت و امنیت غذایی با بیان اینکه مبارزه با پشه آئدس و پیشگیری از همه‌گیری بیماری‌های ناشی از آن وظیفه تمام سازمان‌ها و دستگاه‌هاست و وزارت بهداشت تنها در بخش درمان بیماری‌ها وظیفه منحصربه‌فرد دارد، خاطرنشان کرد: در خصوص تأثیرات تغییر اقلیم بر سلامت، سندی در شورای عالی سلامت و امنیت غذایی سندی در حال تدوین است که در شانزدهمین جلسه این شورا به ریاست شهید رئیسی مورد بحث قرار گرفت و اکنون به دفتر رئیس‌جمهور منتخب نیز ارائه شده است تا در نخستین جلسه این شورا مورد بررسی و تصویب قرار گیرد.

مطلق ظهور بیماری‌های نوپدید و بیداری بیماری‌های خفته را نیز ناشی از تغییر اقلیم دانست و گفت: پشه آئدس پیش از انقلاب در خرمشهر مشاهده شده بود، اما خفته بود و امروز دوباره بیدار شده است و اکنون در بندرلنگه به بیماری بومی تبدیل شده است.

وی تصریح کرد: حتی بیماری مالاریا که در حال ریشه‌کنی بود و بیماری جذام که ریشه‌کن شده بود نیز ممکن است دوباره بیدار شوند، بنابراین همکاری دستگاه‌ها با دبیرخانه شورای عالی سلامت و امنیت غذایی برای اجرای برنامه‌های راهبردی سلامت و انجام وظایف اختصاصی خود ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است.

بابک عشرتی، معاون فنی مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت و درمان با اشاره به آمار مبتلایان به بیماری تب دنگی در کشور اظهار کرد: از ابتدای سال جاری تا بیست‌وهفتم تیر حدود ۱۵۱ نفر به تب دنگی مبتلا شدند.

وی افزود: از بین افراد مبتلا به بیماری تب دنگی در کشور ۱۲ مورد انتقال محلی عامل ابتلاء به بیماری بوده و ۱۳۰ مورد نیز از امارات متحده عربی وارد کشور شدند، موارد ابتلاء به تب دنگی از کشورهای پاکستان هفت مورد بوده و از عمان و بنین نیز در مجموع دو نفر گزارش شده است.

بنا بر اعلام روابط عمومی سازمان غذا و دارو، بهترین روش برای جلوگیری از کاهش خطر ابتلاء به تب دنگی محافظت از خود در برابر نیش پشه آلوده با روش‌های استفاده از لباس‌های پوشیده، مجهز کردن پنجره‌ها به توری است؛ ضمن آن که استفاده از محصولات مواد دافع حشرات مانند پشه می‌تواند خطر ابتلاء را کاهش دهد.

روابط عمومی سازمان غذا و دارو همچنین در بخش دیگری از اعلام خود با اشاره به ورود محصولات جدید با مجوز سازمان غذا و دارو برای دفع پشه آئدس آورده است: در حال حاضر محصولات دفع‌کننده حشرات در اشکال اسپری، استیک، لوسیون با ماده موثره deet در داروخانه‌ها و مراکز معتبر در دسترس هستند، با توجه به شرایط کنونی بر اساس هماهنگی‌های انجام شده با کارخانجات تولیدکننده، محصولات جدیدی در این زمینه به زودی وارد بازار خواهد شد و بدیهی است تمام اقلام مورد تأیید سازمان غذا و دارو در داروخانه‌ها و مراکز معتبر در دسترس عموم قرار دارند و محصولات بدون مجوز بهداشتی به دلیل اطمینان نداشتن از ایمنی و کارایی به هیچ وجه توصیه نمی‌شود.

شهنام عرشی، رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت با بیان اینکه پشه آئدس بعد از استقرار از بین رفتنی نیست، اما باید تحت کنترل قرار گیرد، گفت: وقوع سیل در امارات موجب آلوده شدن گسترده این کشور به ویژه شهر دوبی به آئدس شد و تمام بیمارستان‌های این کشور درگیر بیماری بوده و هزاران بیمار از طریق این کشور وارد ایران شده‌اند.

وی افزود: گسترش پشه و بیماری‌هایش اجتناب‌ناپذیر است، اما فعالیت‌هایی نظیر بهسازی محیط، جمعیت پشه را کمتر می‌کند و احتمال آلوده شدن بیماران را کاهش داده و از وسعت همه‌گیری می‌کاهد، اگر دستگاه‌ها اقدامات لازم را انجام ندهند ممکن است در آن واحد با هزاران بیمار در همه‌گیری گسترده مواجه شویم.

رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت بهترین اقدامات برای کاهش بیماری و جلوگیری از همه‌گیری آئدس را بهسازی محیط و افزایش سواد سلامت افراد و آموزش مردمی در خصوص ویژگی‌های این پشه و بیماری‌های آن دانست و عنوان کرد: افرادی که دچار گزش شده‌اند و علائم بیماری همچون تب و بدن درد در آنان بروز می‌کند، باید به مراکز بهداشتی مراجعه کنند.