جراحی های اقتصادی درایران تاکنون به معنای واقعی اتفاق نیفتاده است.اغلب تصمیم گیری ها در کشور، برای حل فعلی مساله بوده و اصلاحات اساسی برای حل بلند مدت آن اتخاذ نمی‌شود. به اعتقاد کارشناسان اقتصادی اصلاحات اساسی به معنی حذف بخش اعظمی از یارانه های پرداختی دولت و جایگزینی یارانه های هدفمند است. درحال حاضر یارانه های پرداختی در کشور میزان هنگفتی است که بخشی ازاین یارانه ها به صورت نقدی ،حامل های انرژی و وام های بانکی و... است. با بررسی و اصلاحات در این امر، یارانه های نهفته و بی عدالتی یارانه ای آشکار خواهد شد ، طبق بررسی ها سالانه حدودا مبلغ نهصد هزارمیلیاد تومان به صورت یارانه پنهان در کشور پرداخت میشود و تازمانی که ذینفع این یارانه های پنهان،دهک خاصی باشد،اصلاحات محقق نخواهد شد.
جای خالی اصلاحات اساسی در بیشتر کشورها وجود دارد و تنها مختص ایران نیست. مطالعات به دست آمده نشان می دهد چرا دولت ها دست به اصلاحات جدی نمی زنند وآن را به تاخیر می اندازند. هرجامعه ای دلایل مختلفی برای عدم تحقق اصلاحات دارد. ممکن است دریک کشوری هیچ حزبی جرئت انجام چنین کاری را نداشته باشد زیرا درکشورهای که جابجای احزاب وجود دارد، حزب روی کار آمده این اجازه را به خود نمی دهد چرا که اصلاحات اساسی اقتصادی شرایط سخت موقتی رابرای جامعه ایجاد می کند و ممکن است که باعث عدم موفقیت آنها در دوره بعدی انتخابات شود و نیز دولت هایی که به صورت ائتلافی شکل می گیرند به دلیل اینکه دراستراتزی و برنامه متحدالشکل نیستند درنتیجه نمی توانند برای ایجاد اصلاحات اساسی به توافق برسند. کشورهایی که از طریق نظام پارلمانی اداره می شوند، مجموعه تصمیمات در بین گروهای صاحب نفوذ در اقتصاد اجازه نمی دهد که اصلاحات اتفاق بیفتد و هرکدام از این گروها منافعی دارند که ممکن است این اصلاحات اساسی منافع آن گروه خاص را کاهش داده ودرازای آن برخی دیگر منتفع شوند.
در ایران نیز تلفیقی ازاین شرایط حاکم است. درکشورما احزاب به معنای واقعی حضور ندارند اما گروه های سیاسی صاحب نفوذی هستند که می توانند براصلاحات اقتصادی اثرگذار باشند. با پرداخت یارانه هایی که از طرف دولت صورت میگیرد، بسیاری ازگروه های موثردراقتصادکشور به صورت پنهان منتفع می شوند .ازاین رو تمایلی به ازدست دادن این منافع ندارند واین امر سبب می شود که اصلاحات بزرگ اقتصادی همواره با چالش‌های مواجه شده و اتفاق نیفتد. گروه های نافذ در اقتصاد کشوربراین باورند که درایران شرایط به گونه ای است که صورت دادن اصلاحات اقتصادی نه تنها منفعتی ندارد بلکه ممکن است وضعیت را به گونه ای سخت تر کند .به اعتقاد کارشناسان، اصلاحات اقتصادی درهرشرایطی می تواند اتفاق بیفتد. در شرایط فعلی که اقتصاد کشور همواره با چالش هایی روبرو است تداوم وضعیت بدون اصلاحات اساسی کار را سخت تر خواهد کرد. تجارب دنیا نشان می دهد بزرگترین اصلاحات اقتصادی در شرایط سخت انجام شده است.
یونان مثال عینی این امر است که دولت آن متشکل از احزاب مختلف است که عمر انها کوتاه بوده و وضعیت اقتصاد یونان به جایی رسید که اکثرکشورها یونان را ورشکسته می دانستند. به همین دلیل فشارهای اتحادیه اروپا به اصلاحات اقتصادی یونان انجامید.
از نمونه های دیگر آن می توان کشور ترکیه درهمسایگی ایران را نام برد که دردوره ای تورم و نرخ بالا بهره بانکی و رشد اقتصادی پایین حاکم بوده و از انجایی که اصلاحات اساسی دراین کشورصورت و تحول جدی دراقتصاد شکل گرفت، امروزه شاهد رشد بالای اقتصاد این کشورهستیم.
کشور چین یکی دیگر از کشورهای متحول اقتصادی است که با گذشت 50 سال از انقلاب کمونیستی همواره با مشکلات عدیده ای روبرو بود. صاحبان قدرت در این کشور متوجه شدند که چنانچه اصلاحات اساسی اقتصادی صورت نگیرد، نمی توانند دررقابت جهانی حرفی برای گفتن داشته باشند ودرنتیجه با اصلاحات کشورچین توانست وارد بازارهای جهانی شده وبا اتکا به صادرات ، اقتصاد خودرا از حالت اسف بار و گرسنگی مطلق مردم، به دومین اقتصاد بزرگ دنیا تبدیل کند.
حال به نظر می رسد با شرایط به وجود آمده در کشور وقت آن رسیده است که با همدلی وعزم راسخ دولت مردان ونمایندگان مجلس شورای اسلامی، اصلاحات اساسی در اقتصاد کشور صورت بگیرد. امروزه یارانه هایی که به صورت پنهان تخصیص داده میشوند بالغ بر نهصد هزار میلیارد تومان می باشد که ذینفعان آن دهک خاصی ازجامعه هستند. اگر این اصلاحات بزرگ اتفاق بیفتد سهم هرایرانی از این یارانه های پنهان نزدیک به یازده میلیون تومان در سال خواهد بود. ممکن است دولت نگران افزایش نقدینگی در صورت تحقق این امر باشد ولی می تواند بخشی از یارانه هارا به صورت سهام برای توسعه و زیر ساخت کشور، ایجاد پالایشگاه ، پتروشیمی، بنادر و حمل ونقل ... بپردازد.
دولت می تواند با الگو گرفتن از کشورهایی که با پیروزی، این اصلاحات اساسی را پشت سر گذاشتند قدم بزرگی در تحول اقتصاد برداشته و در آینده یکی از قدرت های اقتصادی شود.
* سعید جهاندیده - عضو هیئت رئیسه اتاق بازرگانی مشترک ایران وکره جنوبی
