قم یکی از دو شهر مذهبی اصلی ایران است، شهری که میزبان حرم فاطمه معصومه دختر امام موسی کاظم (ع) است. این میزبانی در کنار وجود حوزه علمیه قم وزن مذهبی خاصی به شهر قم داده است. به جز این قم به دلیل حضور برخی از مهم‌ترین مراجع تقلید تشیع همیشه مورد توجه بوده است.
قم را می‌توان شهر قیام‌ها نامید چون در طول تاریخ خود بارها شاهد قیام مردم علیه حاکمان بوده و بارها سرکوب شده. به همین سبب قم تجربه بارها تخریب کوچک و بزرگ را در کارنامه خود دارد.
قم کجاست؟
قم مرکز استان و شهرستان قم است و در کنار رودخانه قمرود و در دشت قم قرار دارد. بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵ مرکز آمار ایران قم ۱۲۰۱۱۵۸ نفر جمعیت دارد که اکثر آن‌ها شیعه دوازده امامی هستند. بخش اندکی از جمعیت قم نیز زرتشتی و مسیحی هستند. نکته جالب این جا است که قم با پذیریش مهاجران افغانستانی، پاکستانی و عرب یکی از مهاجرپذیرترین شهرهای ایران است.
موقعیت و مخاطرات جغرافیایی قم
قم در مرکز ایران قرار گرفته و آب و هوای گرم و نیمه خشک دارد. به همین دلیل تابستان‌های قم بسیار گرم و زمستان‌هایش بسیار سرد است. وجود رشته کوه زاگرس و دوری از دریاها و منابع رطوبت باعث شده تا قم با خشکسالی‌های پی در پی دست و پنجه نرم کند و همیشه با مشکل کمبود آب مواجه باشد.
قم هر چند با مشکلات حاصل از آلودگی ناشی از تخلیه نخاله‌های ساختمانی و آلودگی صوتی درگیر است ولی آلودگی هوا ندارد. همچنین قم با خطر وقوع سیل، زلزله، خشک سالی و طوفان شن رو به رو است.
قم شهری با قدمت ۱۰ هزار ساله
اگر فکر می‌کنید قم شهری است که قدمت چندانی ندارد سخت در اشتباه هستید. جایی که امروز ما قم می‌نامیم به عقیده برخی مانند رومن گیرشمن، باستان شناس شناخته شده، از نخستین مکان‌های روی زمین است که میزبان تجمعاتی از انسان‌های نخستین بوده‌است. در نتیجه قدمت شهر قم و حومه آن به زمان پیدایش تمدن در حدود ۱۰هزار سال قبل می‌رسد. در سال‌های پس از انقلاب اسلامی کاوش‌های باستان‌شناسی در منطقه قمرود سرعت گرفت و این گفته‌ها را تایید کرد.
در حفاری‌های تپه قلی درویش در نزدیکی مسجد جمکران آثاری از کوره‌های عصر آهن با قدمت حدود سه هزار سال پیدا شد که نشان می‌دهد محل شهر قم پیش از این در نقطه‌ای غیر از مکان امروز آن بوده است. هسته اولیه قم امروزی، محله«لب چال» است. این محل در ایران قبل از اسلام دهی با ساکنان زرتشتی بوده که «مِمجان» نامیده می‌شده‌است. بنا بر اسناد موجود قم در دوران هخامنشیان و ساسانیان شهری آباد بوده است. به ویژه در دوران ساسانیان که به خاطر زعفرانش شهرت داشته است.
پس از اسلام مردم قم به خاطر گرایش به تشیع و ائمه شیعه در دوران امویان و عباسیان چندین بار ضد حکومت‌های وقت قیام کرده که در بیشتر موارد سرکوب شده و قم متحمل خسارات زیادی شده‌است. در دوران حکومت‌های شیعه و حکومت صفوی اما قم با اقبال و توسعه رو به رو شد.
افشاریه و زندیه چندان توجهی به قم نداشتند، اما قاجارها بار دیگر به قم توجه کردند و در نهایت در زمان فتحعلیشاه قاجار شهر قم و مرقد حضرت فاطمه معصومه بازسازی شدند. در نهایت در دوران پهلوی قم دوباره به ریشه خود بازگشت و سرناسازگاری با پهلوی پدر و پسر گذاشت و در نهایت تبدیل به مرکز انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی شد.
از سوهان قم تا فرش قم؛ سوغات قم
قم امروز برای تمام ایران با شئونات مذهبی گره خورده است، اما این به این معنا نیست که این شهر کهن هیچ حرفی در زمینه گردشگری غیر مذهبی و زائر پذیری ندارد.
سوهان قم: سوهان قم در کنار سوهان اصفهان شهرت جهانی دارد و در آن سوی مرزها مشتری و هوادار دارد. در قم بیش ۲۵۰۰ سوهان پزی و سوهان فروشی وجود دارد که طیف متنوعی از سوهان را به فروش می‌رسانند. بر اساس آخرین آمار ماهیانه در قم بیش از ۵۰۰ تن سوهان به فروش می‌رود و به کشورهای خارجی صادر می‌شود.
فرش قم: فرش بافی در قم سابقه چندانی ندارد و تجار کاشان اندکی بیش از یک قرن قبل دارهای قالی را به قم برده و کار را در مقیاسی محدود شروع کردند و به سرعت این تجارت را رونق دادند. با این همه امروز قالی قم و نقشه‌هایی که از نقشه‌های کاشان و اصفهان الهام گرفته حرف‌های خوبی برای گفتن در جهان دارد.
انگشتر: به لطف وجود حرم حضرت معصومه خرید انگشتر از قم بسیار رونق دارد. قم به خاطر وجود حدود ۱۰۰۰ کارگاه تولید انگشتر و بیش از ۱۲۰۰ هنرمند انگشترساز به عنوان شهر ملی انگشتر شناخته می‌شود.
قم قطب گردشگری مذهبی
قم بی‌تردید قطب گردشگری مذهبی است. این مسئله تنها به حضور حرم حضرت معصومه مربوط نیست، بلکه به مراکز مذهبی متعدد حاضر در شهر قم باز می‌گردد که از مسجد اعظم تا مسجد جمکران را شامل می‌شود. مرکزیت مذهبی قم و نزدیکی آن به تهران همچنین باعث شده تا این شهر مدفن برخی از مهم‌ترین چهره‌های مذهبی، فرهنگی و سیاسی ایران باشد.
حرم حضرت فاطمه معصومه: به جز جنبه مذهبی و روحانی حرم حضرت معصومه باید دانست که این حرم یکی از گنجینه‌های معماری ایرانی است که قدمت بخش‌هایی از آن به قرون ابتدایی ظهور اسلام باز می‌گردد.
مسجد اعظم قم: این مسجد یکی از شاهکارهای حسین لرزاده، معمار برجسته ایرانی است که به خاطر ساخت مسجدهای هنرمندانه شهرت دارد. مسجد اعظم در غرب حرم حضرت معصومه قرار دارد و به دستور سید حسین طباطبایی بروجردی ساخته شده است.
مسجد جامع قم: این مسجد مجموعه‌ای از بناهای چند عصر و دوره است. نکته جالب توجه درباره این مسجد گنبد کم نظیر آن و شیوه ساخت آن است که حتی یک تیرآهن هم برای ساختش استفاده نشده است.
مسجد جمکران: بنا بر روایت موجود دستور ساخت این مسجد توسط امام زمان(ع) داده شده و عمده شهرت این مسجد به همین مسئله مربوط است.
امام زاده حمزه، امام زاده علی بن جعفر و مسجد امام حسن عسگری از دیگر مکان‌های مذهبی هستند که مورد توجه زائران قرار دارند و بسیار مورد بازدید قرار می‌گیرند.
قم آرمگاه شاهان و بزرگان
مرکزیت مذهبی قم و نزدیکی به تهران باعث شده تا این شهر محل دفن بسیاری از مراجع تقلید، چهره های سیاسی و فرهنگی و حتی شاهان باشد. مسئله‌ای که به یکی دیگر از جاذبه‌های قم تبدیل شده.
آرامگاه شاهان قاجار
مقبره فتحعلی شاه قاجار در شمال صحن عتیق مرقد حضرت معصومه قرار دارد و از آثار «بیگم صفوی» است. آرامگاه محمدشاه قاجار، در غرب صحن عتیق جای دارد. هر دو آرامگاه با آینه کاری تزئین شده‌اند.
آرامگاه شاهان صفوی
آرامگاه شاه عباس دوم صفوی با معماری و سنگ‌های خاصش در جنوب غربی حرم حضرت فاطمه معصومه قرار دارد. آرامگاه‌های شاه سلیمان و شاه صفی در محل موزه آستان حضرت معصومه قرار دارند. شاه عباس دوم و شاه سلطان حسین صفوی نیز در حرم حضرت معصومه دفن شده‌اند.
آرامگاه مراجع تقلید
از مراجع تقلید و علمای دفن شده در حرم حضرت معصومه می‌توان به این چهره‌ها اشاره کرد:
شیخ عبدالکریم حائری یزدی، بنیان‌گذار حوزه علمیه قم
سید حسین طباطبایی بروجردی از مراجع تقلید شیعه و زعیم حوزه علمیه قم
سید صدرالدین صدر از مراجع تقلید شیعه
سید احمد خوانساری از مراجع تقلید شیعه
سید عبدالکریم موسوی اردبیلی از مراجع تقلید شیعه و مؤسس دانشگاه مفید در قم
سید محمدحسین طباطبایی مشهور به علامه طباطبایی
سید محمدرضا گلپایگانی از فقها و مراجع تقلید شیعه
محمدتقی بهجت از مراجع تقلید و عارفان شیعه در حوزه علمیه قم
حسینعلی منتظری (۱۳۸۸ش) از مراجع تقلید و مدرس حوزه علمیه قم
سید مرتضی پسندیده از عالمان شیعه و برادر بزرگ‌تر امام خمینی
مرتضی مطهری (۱۳۵۸ش) متفکر و نویسنده شیعه در قرن چهاردهم هجری
سید عبدالکریم رضوی کشمیری (۱۳۷۸ش) از عارفان شیعه
محمداسماعیل دولابی (۱۳۸۱ش) عارف و استاد اخلاق
سید رضا صدر (۱۳۷۳ش) از مدرسان حوزه علمیه قم و برادر سید موسی صدر و فرزند سید صدرالدین صدر
از پروین اعتصامی تا مهد علیا
زنان مشهوری نیز در حرم حضرت معصومه دفن شده‌اند که از جمله آن‌ها می‌توان به پروین اعتصامی از مهم‌ترین شاعران زن پیشروی ایران و ملک‌جهان خانم مشهور به مهدعلیا همسر محمدشاه اشاره کرد. زینب، ام محمد و میمونه، سه دختر امام جواد (ع) نیز در حرم حضرت معصومه دفن شده‌اند.
نظر شما