آشنایی با آرامگاه بی بی مریم قشم

سلام نو-فاطمه عرب‌زاده: بی بی مریم دیگری در غلهات عمان وجود دارد که شبیه آرامگاه بی بی مریم در قشم است. معماری آن یادآور مقبره آخرین موضوع ما است. طراحی بیرونی و داخلی آنها به جز در چند جا با هم مطابقت ندارند. بسیاری بر این باورند که سردار مریم بختیاری معروف به بی بی مریم بختیاری در اینجا دفن شده و به نام این بنای تاریخی نامگذاری شده است. اما او یکی از شیرهای چهارمحال و بختیاری بود که با شمشیر و سلاح گرم و سلاح خود با روس‌ها و انگلیسی‌ها جنگید و آنها را تحقیر کرد و در جنگ جهانی اول فرار کردند.

این نویسنده و فعال حقوق زنان از مبارزان دوران مشروطه است که به تخت فولاد اصفهان پناه برده است. با اینکه مطمئن نیستم بی بی مریم بختیاری چه نسبتی با این بی بی مریم دارد، اما مردم می‌گویند که این آرامگاه آخرین آرامگاه یکی از معروف‌ها یا عزیزانی بوده که نام و نشانش معلوم نیست. این مقبره با گنبد مرجانی و آهک صدفی خود، یکی از ناب‌ترین سازه‌های سلجوقی است که همه اسپانیایی‌ها را مجذوب خود کرده است. من به گنبدی شکسته و ویران شده به دلیل آزمایش‌های روزگار اشاره کردم، با آن پایه‌های هشت ضلعی در بیرون مقبره که در داخل به نظر چهار ضلعی می‌رسد. چقدر مرا به یاد رصدخانه‌هایی می‌اندازد که آسمان شب را از این سو به سوی دیگر تماشا می‌کنند.

از نوع باستانی و مرجانی آن است. اگرچه اسپانیایی‌ها روستا و گورستان را با موضوعی مرسوم (مقبره مقدس) می‌نامیدند، اما خط‌های عظیم فارسی و عربی به شکل نسخ، ثلث و کوفی بر روی سنگ‌های قبرستان حک شده است که قدمت آن‌ها مربوط به دوران پس از اسلام است. از سوی دیگر، اگر به اطراف قبر بی بی مریم نگاهی بیندازید، سرامیک‌هایی از دوره قاجاریه و صفویه و همچنین دوره ایلخانی را خواهید دید. نکته مهمی که در تاریخ مه آلود آرامگاه بی بی مریم نتوانستم از آن چشم پوشی کنم، ادعای دانشگاهیان است که این آرامگاه یکی از گورهای میترائیسم قبل از اسلام است. برخی معتقدند که این بنا قبل از اسلام ساخته شده است و برخی دیگر می‌گویند در زمان ایلخانیان یا سلجوقیان ساخته شده است.

بسیاری از مردم ادعا می‌کنند که قدمت آن به دوره تیموری از دوران صفویه برمی‌گردد و تاریخ قبرهای کنده‌کاری شده در نزدیکی حرم بی‌بی مریم را از قرن نهم تا یازدهم هجری می‌دانند و من مطمئن نیستم به کدام یک اعتماد کنیم. گنبد مرجانی آرامگاه بی‌بی مریم قشم مانند ساختمان‌های شمالی با سقف‌های قرمزشان، خانه‌های سنگی کردستان با کف‌پوش‌ها یا خانه‌های خشتی یزد، ما را به هیجان می‌آورد. در دیدنی‌های قشم که تا دلت بخواهد سنگ و سنگریزه پیدا می‌کنید، ساختن آرامگاه با سنگ و لاشه سنگ و سنگ ریزه و گچ و خاکستر در آن زمان کارساز نبود.

بیرون گنبد از سنگ‌های مرجانی و داخل آن از لایه‌های آهک ساخته شده بود تا خود را جزئی از طبیعت بداند. با اینکه بیرون حرم بی بی مریم به سادگی دور آن قرار دارد و هیچ کتیبه‌ای در داخل آن وجود ندارد، اما فضای کاشی‌های مینیاتوری دیوارهای داخلی آن چیز دیگری می‌گوید. البته ما نمی‌دانیم این کاشی‌ها از کجا در تاریخ سرچشمه گرفته‌اند، داستانشان چه بوده و در این چند صد سال چه کشیده‌اند. درب آرامگاه بی بی مریم همان درب کوچک چوبی خانه روستایی است که با ورود به آن باید سر خود را خم کنید و ابعاد بدن خود را با چهارچوب در تنظیم کنید تا به زمین نیفتید. یا یکدفعه به در و دیوار ضربه بزند.