افوشته نطنز بخش حاکم نشین نطنز در روزگاران گذشته بوده که در جنوب محله تاریخی نطنز قرار دارد. افوشته دارای پنج محله است: محله بالا، محله باغباد، محله سادات یا میرسید. محله دیزآب، محله پایین. بیشتر آثار افوشته توسط شخصی به نام سید واقف در قرن نهم ساخته شده است.
محله تاریخی افوشته نطنز ، در جنوب شرق نطنز در بین درختان سرسبز و سر به فلک کشیده، مانند نگینی درخشان و سبز خودنمائی می کند. قرارگیری ۹ اثر تاریخی زیبا و منحصر به فرد متعلق به دوره های مختلف تاریخی در کنار هم آن هم تنها در یکی از محلات نطنز، سبب خلق شگفتی در دنیای تاریخ شده است. مجموعه تاریخی افوشته، شامل حمام، مسجد، آب انبار، شربت خانه. حسینیه، مسجد. بقعه میر سید و بقعه سید حسن واقف است که یک دوره تاریخی ۶۰۰ ساله را با خود به همراه دارد.
این محله تاریخی و زیبا، تاریخی عظیم و منحصر به فرد را با خود یدک می کشد. که نشان دهنده آن است که این محله آرام و ساکت، روزگاری منطقه ای بزرگ و مهم بوده است. قرارگیری خانه سورگاه، مقبره سید حسن واقف، مقبره میرسید واقف، حمام، شربت خانه، آب انبار، مسجد، حسینیه و خانقاه در کنار هم در فاصله چند متری از یکدیگر، گواه این ادعا است.
مسجد جامع افوشته نطنز
مسجد جامع افوشته نطنز در بین درختان و باغستان های سرسبز محله در بین دیگر آثار تاریخی افوشته قرار گرفته و محیطی بسیار آرام و زیبا را تداعی می کند.
مسجد جامع افوشته که با خشت و آجر و گچ بنا شده و فاقد هرگونه تزییناتی چون کاشی‌کاری و گچبری است، در اوایل قرن نهم هجری قمری بنا گردیده است. در کتیبه تنکه بخش بالای در کوچک چوبی آن در متن گل و بوته های منبت جمله‌های صاحبه و مالکه السید حسن فی رمضان السنه احدی و ثلاثین و ثمانمائه به سال ۸۳۱ هجری قمری کنده کاری شده است و چنانچه تاریخ ساخت در را برابر با زمان پایان گرفتن ساختمان مسجد بدانیم، می‌توان گفت که ساختمان مسجد، پس از ساختن گنبد یعنی سال ۸۲۸ به بعد آغاز و به سال ۸۳۱ پایان گرفته است.
طول مسجد از جنوب شرقی به شمال غربی کشیده شده و مساحت آن درحدود ۴۱۰ متر مربع است که ۳۱۰ متر آن زیربنا و بقیه حیاط را تشکیل می‌دهد. مسجد دارای ۲ در ورودی یکی در سمت قبله و دیگری در سمت حسینیه استوشبستان مسجد متشکل از ۳ قسمت می‌باشد که شامل قسمت میانی وبخش‌های جنبی است.
قسمت میانی به ابعاد ۷ در ۳۵ متر و روی هم شامل ۴ طاق رومی برجسته و گود نسبتا مرتفع بوده که سقف نزدیک محراب دارای مقرنس گچی ساده است. بخش‌های جنبی توسط ۲ درگاه به عرض ۱۰در۳ و بلندی ۲.۵۵متر که ۲ ستون چوبی در زیر سقف آن حائل گردیده به قسمت میانی اتصال دارند.
این دو قسمت مربع شکل و به ابعاد ۴ متر می‌باشند و هرکدام دارای ۲ خواجه نشین در شمال و جنوب بوده که شمال آن‌ها نورگیری به حیاط مسجد دارد.
مقبره سید حسن واقف
آرامگاه سید حسن الحسینی مشهور به سید واقف دارای برجی مرتفع و هشت ضلعی با گنبد دوپوش و فیروزه رنگ و زیبا است. که بر روی تپه ای مشرف بر محله افوشته قرار گرفته است.
گنبد این آرامگاه مدفن سید حسن الحسینی مشهور به سید حسن واقف است. بنا دارای برجی مرتفع و ۸ ضلعی با گنبد دوپوش و فیروزه رنگ است. کتیبه پایین گنبد به خط کوفی نوشته شده است. گنبد از جنس آجر بوده و فاقد تزئینات کاشی‌کاری و گچ بری است و طول هر یک از اضلاع خارجی آن در حدود ۳/۵۷ متر و هر ضلع دارای طاق‌نمای جناقی تزئینی است که عرض طاقنما به ترتیب ۲٫۲۵ متر است. گنبد که رو به شمال شرقی دارد دارای ایوانی است به ابعاد ۲٫۵ در ۳ متر با طاق رومی نسبتاً مرتفع که بلندی آن تا حدود ۷ متر است. دیوارهای ایوان نیز در دو سوی هر یک دارای ۲ طاق‌نمای تزئینی در ۲ مرتبه بوده که طاق‌نمای پایینی به عرض ۸۳ سانتی‌متر و طاق‌نمای بالایی که در حدود ۱ متر بالاتر قرار گرفته و دارای عرض دهنه‌ای در حدود ۱ متر است. سید واقف در جوانی، یعنی در سن ۴۲ سالگی این بقعه را برای خود بنا کرد.
خانه سورگاه افوشته
عمارت سورگاه در محله افوشته نطنز، بر روی تپه ای مشرف بر حسینیه افوشته قرار دارد که چشم اندازی بسیار زیبا و سرسبز از محله زیبای افوشته را زیر پای خود دارد.
خانه سورگاه در نطنز، خیابان شهید مطهری، محله افوشته واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۰ خرداد ۱۳۸۲ با شماره ثبت ۹۰۵۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
خانه سورگاه متعلق به دوره تیموری است که به نقل از افراد محلی و معتبر این محله، این بنا مکانی برای پذیرائی از میهمانان سید حسن واقف بوده است و زمانی که ایشان، تبلیغ مذهب شیعه را آغاز کردند، از این مکان به عنوان تجمع و مکانی برای مشورت با دیگران استفاده می‌کرده است . خانه سورگاه از شمال و شرق به حسینیه افوشته، از جنوب به آب انبار و از غرب به باغات سرسبز این محله منتهی می‌شود. رسم‌بندی، تزئینات داخلی زیبا و پی‌های مستحکم این بنا بر روی بستر سنگی بزرگ، نشان دهنده استحکام و سن بالای این بنا می‌باشد.
بقعه میر سید نطنز
یکی دیگر از آثار تاریخی افوشته آرامگاهی بزرگ با طرحی جالب و زیبا مشهور به گنبد میرسید است. بنا که رو به جنوب شرقی دارد هشت ضلعی و محیط آن بالغ بر ۲۰ متر است. این ساختمان ۲ طبقه دارای ۸ صفه در هر طبقه است که صفه های فوقانی از طریق غلام گردش ها به هم ارتباط دارند.
گنبد فیروزه فام که دارای پوشش کاشی با اشکال هندسی است. ساقه آن دارای کتیبه ای به عرض ۲.۳ متر و حاوی ۱۲ سوسن شامل نام ۱۲ امام به خط کوفی درشت می باشد که در متن کاشی های معرق طرح ریزی شده است. گنبد میر سید متعلق به قرن نهم هجری قمری بوده و در تاریخ ۰۸/۰۷/۱۳۵۲ به شماره ۹۵۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
حمام افوشته
حمام افوشته نطنز که در جنوب غرب ساختمان خانقاه در محله افوشته قرار دارد. متعلق به قرن ۹ هجری است و توسط سید واقف ساخته شده است. این حمام در سطحی پایین تر از کوچه قرار گرفته و با پاگردی قبل از ورودی و پله، به هشتی کوچکی وارد می شود که سنگ نوشته ای به دیوار مقابل در ورودی نصب شده است. صفه های رواق جنوب غربی حدود ۵۰ سانتی متر از کف رواق بالاتر قرار داشته و در وسط هر ۳ رواق، حوض آب کم عمقی با دیواره و فواره سنگی دیده می شود.
حوض میانی به صورت کثیرالاضلاع هشت ضلعی و دو حوض دیگر به صورت شش ضلعی است. سقف همه قسمت های حمام از نوع طاق ضربی گنبد دار بوده که بلندتر از سطح کوچه قرار گرفته است. در سه جبهه رختکن شمال شرقی آن سه شاه نشین یا صفه به ارتفاع پنج سانتی متر از کف رواق قرار دارد که صفه شمال شرقی به صورت محرابی پنج ضلعی است. حمام افوشته با شماره ۱۶۹۵ مورخ ۱۷/۰۹/۱۳۶۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
شربتخانه افوشته
شربت خانه در پشت حمام افوشته قرار گرفته و تک بنایی است. کم نظیر که به صورت ساختمانی با فضای مرکزی چهارگوش با دو گوشوار هشت بر و ۲ گوشواره شش بر در ۴ گوش آن و ۴ ایوان در ۴ جبهه آن به چشم می خورد که بی تردید از ارزشمندترین اثر تاریخی نطنز از نظر هنری است. مربوط به دوره تیموری است. بنای اولیه ۲ طبقه بوده و بر فراز طبقه دوم گنبدی وجود داشته . فضای داخلی اتاق مرکزی را تزئینات گچبری و نقاشی های برجسته تا ارتفاع ۱.۲متر از دیوار پوشانده که در نوع خود بی نظیر است.
آب انبار افوشته نطنز
آب انبار افوشته همانند سایر آثار و بناهای تاریخی موجود در نطنز بسیار ارزشمند است و نمونه ای از سبک معماری دوره های باستانی گذشته ایران می باشد که اطلاعات فراوانی از آن دوران در اختیار بازدید کنندگان قرار می دهد. مورخان معتقد هستند که این بنا قدمتی ۶۰۰ ساله دارد و سر در آن در زمان حکومت محمد شاه قاجار ساخته شده است. در گذشته از این آب انبار به منظور تامین آب آشامیدنی مورد نیاز مردم این منطقه استفاده می کردند.
بخش داخلی کف سکوها با استفاده از کاشی های زیبایی تزئین شده است و چهار مربع با زمینه سفید در متن آن قرار گرفته که در میان آن به خط ثلث سفید عبارت قال رسول الله درج شده است. سه جبهه که ۱۰ سانتی متر از یکدیگر فاصله دارند در بالای این کاشی کاری وجود دارد که یک کتیبه کاشی کمربندی این سه جبهه را احاطه می کند.
البته امروزه بخش غربی آن فرو ریخته و از بین رفته است. زمینه این کتیبه به رنگ آبی است و حدیثی از پیامبر اسلام درخصوص اکرام و یاری به خط ثلث سفید در آن حک شده است. ورودی آب انبار و طاق رومی آن کاشی کاری ها و نقوش اسلیمی بسیار زیبایی به کار رفته که جلوه خاصی به آن بخشیده است. از پوشش مقرنس گچی برای سقف سر آب انبار استفاده کرده اند و برای قسمت هلالی لبه طاق نیز کاشی کاری های منقشی قرار داده اند که بسیار زیبا است.
از کف کوچه تا محوطه شیر آب این آب انبار ۳۳ پله سنگی با ارتفاع ۳۵ سانتی متر دارد و گنبدی نیز بر روی سطح خارجی مخزن آب انبار قرار گرفته است. دو بادگیر نیز در دو طرف آب انبار وجود داشت که امروزه قسمت هایی از آن ها باقی مانده است. در خود بنا اطلاعاتی در خصوص سازنده آن درج نشده است اما تاریخ نویسان می گویند که این آب انبار و چندین آب انبار دیگر در روستاهای اطراف در زمان محمد شاه قاجار توسط فردی به نام حاج ابوالقاسم طامه ای احداث شده است.
حسینیه افوشته؛ قلب تپنده افوشته
حسینیه افوشته نطنز که از موقعیت مکانی ممتاز برخورداراست. یکی از آثار بی نظیر مجموعه‌ای از آثار تاریخی افوشته، مانند سردر خانقاه سید واقف، مسجد جامع افوشته، خرابه های شبستان بزرگ آن و باقی مانده ساختمان های قدیم سورگاه را به گرد خود آورده است.
این حسینیه، مربع شکل و مساحت آن در حدود ۸۳۵ متر مربع بوده و از بناهای زمان قاجار است. مبین آن است که به سال ۱۲۶۸ هجری قمری برابر با سال چهارم پادشاهی ناصر الدین شاه قاجار این تکیه بنا شده است. این حسینیه هم اکنون نیز در ماه های محرم و صفر مملو از جمعیت است. در دهه اول محرم، در این حسینیه مراسم تعزیه خوانی با حضور اساتید برجسته تعزیه در ایران اجرا می شود.
سردر خانقاه؛ اثری دیگر از سید واقف
آخرین اثر از این محله افوشته نطنز ، سردر خانقاه افوشته است. که خانه ای را که سید واقف در سال ۸۴۹ هجری قمری برای سکونت خویش احداث کرده بود . در زمان وقف دارایی خود، به سال ۸۵۷ هجری قمری آنرا نیز در دایره شمول وقف قرار داد. خانقاه حسینی نامید که از آن پس بدین نام مشهور شد. قسمت‌های مختلف این بنا شامل سردر یا جلوخان، در خانقاه و حیاط خانقاه است و جلوخان که به سردر خانقاه مشهور است .
نظر شما