سلام نو _ سرویس گردشگری: آسیاب آبی دستگاهی بوده که برای آرد کردن گندم و غلات دیگر از آن استفاده می‌کردند که با سرعت و فشار آب کار می‌کرده است. آسیاب آبی اشکذر از بزرگترین آسیاب‌های ایران است. این آسیاب در دوره صفویه ساخته شده است و در گذشته، سنگ‌های آن با آب قنات همت‌آباد با قدرت زیادی کار می‌کرده است.
آشنایی با آسیاب آبی اشکذر
مقرنس کاری فضای داخلی، نقش‌های هندسی اطراف دیواره‌ها، آجرکاری محوطه اصلی آسیاب و صحن آسیاب آبی اشکذر که با ظرافت خاصی کار شده‌اند، این آسیاب را منحصربه‌فرد می‌کند. ویژگی خاص دیگر آسیاب اشکذر این است که در دل کویر ساخته شده و از این نظر در جهان بی همتا است.
کل مجموعه آسیاب اشکذر در زیر زمین ساخته شده است و آب مورد نیاز آسیاب از قنات های زیرزمینی و آب جاری شده در آن تامین می‌شود که از ویژگی‌های منحصربه‌فرد این آسیاب به شمار می‌آید. آنچه از این آسیاب بر روی زمین دیده می‌شود دروازه طاقدار آجری است که به زیر زمین ورودی دارد. مجموعه اصلی آسیاب در عمق هفت متری زیر زمین ساخته شده است و پس از عبور از دالانی در زیر زمین می‌توانید به آن برسید.
این آسیاب در حاشیه غربی کویر یزد و در ضلع جنوب شرقی در فاصله ۲۰ کیلومتری یزد، در امتداد مسیر جاده اصلی رستاق قرار گرفته است که اشکذر را به بندر آباد و روستای مجاور متصلی می‌کند. آسیاب اشکذر در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
آسیاب آبی، ابتکاری تماشایی
آسیاب آبی یکی از ابتکارات بسیار زیبا و مهندسی ایرانیان است که از قرن ها پیش در ایران رواج داشته و با استفاده از انرژی آب کار می کرده است . یکی از زیبا ترین آسیاب های آبی کشور در اشکذر قرار دارد این آسیاب بر روی قنات همت آباد ساخته شده و باستانی پاریزی در کتاب آسیای هفت سنگ در صفحه ۲۷۱ سازنده آن را علی قلی خان پسر عبد الرضا خان یزدی حاکم عهد فتحعلی شاه می داند ولی کارشناس میراث فرهنگی یزد دینیارشهزادی با توجه به سبک معماری و نوع تزئینات و مقرنس کاری های صحن اصلی آن و نوع مصالح آن را به قرن هشتم و زمان سیدرکنالدین قاضی نسبت می دهد.
ایرج افشار در جلد اول کتاب یادگار های یزد در صفحات ۱۴۰ و ۱۴۱ در وصف این آسیاب چنین می گوید : «این آسیاب از عجایب قابل دیدن در منطقه رستاق می باشد و یکی از بزرگترین آسیاب های ایران است که متأسفانه به علت خشک شدن قنات همت آباد از کار افتاده و به کلی متروک شده است.
آسیاب مذکور در عصر آبادانی یعنی چند سال قبل یگانه آسیاب منطقه میبد تا اشکذر بوده است و ساعتی سی و پنج من شاه آرد از زیر سنگ های پر قدرت آن به دست می آورده اند. دالان شیب دار یعنی راه ورود به صحن اصلی پنجاه و شش متر طول و ۴/۱ متر عرض دارد صحن اصلی آسیاب به شکل مثمن « هشت ضلعی » است که چهار ضلعش هر کدام ۸/۴ متر و چهار ضلع دیگرش هر کدام ۷۵/۳ متر است و هر یک از اضلاع کوچک غرفه ای به عمق یک متر دارد در دو ضلع شرقی و غربی دو اتاق با جلو خانی تعبیه شده است.
غرفه جنوبی صحن محل دستگاه آسیاب یعنی دول و آخوره است . سقف صحن آسیاب گنبدی شکل است به این معنی که بر بالای غرفه گنبدی زده شده و از کمره گنبد شکل کثیر الاضلاع هشت ضلعی به خود گرفته و به صورت گنبد تازه ای که در آن هشت درگاه برای نور و هوا قرار داده اند ساخته شده است بالاخره گنبد با کاسه ای که کثیر الاضلاع سی و دو ضلعی است خاتمه می یابد مصالح آسیاب تماماً از آجر است و ترکیب سقف و مقرنس کاری های صحن اصلی آن با نقوش هندسی که در آن ایجاد کرده اند از ابتکارات جالب توجه معماری ایرانی است.
به گمان من این آسیاب را باید مرمت و به شکل اصلی و پاکیزه ای حفظ کرد و به سیاحان نشان داد و حتی طرز کار آن را به آنان باز نمود زیرا اهمیت آن به هیچ وجه از آسیاب های بادی که در هلند به مسافران نشان می دهند کمتر نیست طبعاً چنین دیدنی هاست که جهان گردان را از زندگی آسوده فرنگ به دامن کویر خواهد کشانید.
آسیاب آبی اشکذر دارای نقشه های متعددی است. آنچه از این نقشه ها مشخص می شود این گونه است که مردمان گذشته پس از ورود به آسیاب از یک راهروی بزرگ می گذشتند و به صحن اصلی می رسیدند و با توجه به این که تا فاصله چند کیلومتری اطراف آن آسیاب دیگری وجود نداشته است گاهی مواقع یک یا دو روز باید در انتظار می نشستند.
وجود اتاق های متعدد در مجموعه نشانگر وجود چای خانه و محل استراحت مراجعین بوده و اسطبلی برای استراحت و تیمار چهار پایان در نظر گرفته شده است مه به آن سورکمن می گفتند . آسیاب دارای درب چوبی محکم بوده است که دارای کوبه مردانه است و نشانگر این است که فقط مردها به آسیاب مراجعه می کردند.
روش کار آسیاب آبی
روش کار آسیاب آبی بدین صورت است که ابتدا آب وارد یک حوضچه شده و در آنجا از آشغال و لجن پاک می گردید و از این حوضچه به عنوان حمام و استخر استفاده می شده است.
آب بعد از عبور از تخته بند حوضچه وارد تنوره عمودی قیفی شکل می شود که در آسیاب آبی اشکذر ارتفاع آن ۱۲ متر بوده است و در انتهای تنوره عمودی از یک ناو با قطر حدود ۷ سانتی متر می گذرد و با فشار زیاد به پره چوبی وارد شده و آن را می چرخاند و سنگ زیرین همیشه ثابت باقی می ماند و گندم کم کم از دول وارد سوراخ وسط سنگ شده در بین دو سنگ زیرین و زبرین قرار می گیرد و خرد شده و به آرد تبدیل می شود و آب وارد شده به آب آسیاب از زیر مجرای آن خارج شده و به مزارع می رود.
سنگ های آسیاب را از کوه ارنان می آورند و پس از تراش و صیقل دادن آن با دو الاغ حمل کرده و با تشریفات خاصی نصب می نمودند . جنس این سنگ ها ریوداسیت و داسیت می باشند و منشأ آتشفشانی دارد ، ترکیب آن اسیدی می باشد و در نتیجه بسیار سخت و محکم می باشد.
نظر شما