سلام نو _ سرویس گردشگری: ابرکوه در فاصله ۱۴۰ کیلومتری غربی یزد قرار دارد و یکی از مهم‌ترین جاهای دیدنی استان یزد، سرو ابرکوه در آن قرار دارد.
علاوه بر آن، این شهر میزبان بنایی از دوره سلجوقی است که با نام گنبد عالی ابرکوه شهرت دارد.
گنبد عالی ابرکوه که با نام گنبد عالی ابرقو نیز شناخته می‌شود، مدفن یکی از افراد خاندان دیلمیان است. این بنا پس از هزار سال، با قامت استوار خود همچنان روی کوهی، در نزدیکی شهر قرار دارد.
همچنین گنبد عالی ابرکوه به‌عنوان اولین اثر ملی استان یزد در سال ۱۳۱۲ به ثبت رسید.
آشنایی با گنبد عالی ابرکوه
همان‌گونه که بهتر از ما می‌دانید بسیاری از جاهای دیدنی ایران با جاذبه‌های تاریخی در مرکز ایران جا خوش کرده‌اند. با این حال کمتر جایی را سراغ داریم که همانند گنبد عالی، تاریخچه‌ای کهن داشته باشد.
به لحاظ شرایط محیطی نیز مادر طبیعت با گنبد عالی مهربان بوده است. به همین دلیل این گنبد در شرایط مناسبی برای گردشگری قرار دارد و بسیاری از قسمت‌های آن نسبتاً سالم است.
گنبدی که از آن صحبت می‌کنیم از سالم‌ترین بناهای باقیمانده از دوران سلجوقیان است.
اولین چیزی که نظر گردشگران را در حین گشت‌وگذار در این گنبد جلب می‌کند، معماری زیبای آن است. به رغم گذشت سال‌های بسیار زیاد، گنبد عالی هنوز هم معماری زیبا و دل‌نشینی دارد.
از معماری زیبای این گنبد که بگذریم، به مکان ساخت آن می‌رسیم. معماران ایران قدیم برای مکان ساخت این گنبد خوش‌سلیقگی به خرج داده‌اند؛ در نتیجه گنبد عالی در تپه‌ای مرتفع ساخته شده است.
با حضور در این تپه، منظره‌ای بسیار زیبا از شهر و طبیعت اطراف آن پیش روی گردشگران قرار می‌گیرد.
قرارگیری گنبد عالی ابرکوه در منطقه‌ای صحرایی و خشک، باعث شده تا طرح‌بندی داخلی و خارجی آن، با توجه به شرایط اقلیمی این منطقه انجام شود.
به همین دلیل، این بنای باشکوه، علاوه بر زیبایی و خلاقیت در طراحی، سازگاری مناسبی با شرایط اقلیمی و محیطی دارد. این شرایط را می‌توان مهم‌ترین دلیل پابرجاماندن این گنبد تاریخی دانست.
پادشاهان سلجوقی در سده پنجم هجری قمری معماران زبده ایران قدیم را به ساخت گنبد عالی گماشتند.
ناگفته نماند اختلاف نظرهایی نیز درباره دیرینگی گنبد عالی وجود دارد. بعضی از باستان‌شناسان بر این باور هستند که گنبد عالی در دوران دیلمیان ساخته شده است.
انصافاً باید گفت این باور چندان دور از ذهن نیست. گنبد عالی به لحاظ معماری از الگوهای کهنی بهره برده که به دوران قبل از اسلام باز می‌گردد.
همان‌گونه که بهتر از ما می‌دانید، دیلمیان در دوران پس از اسلام در ایران از خاندان‌هایی بودند که در برابر حمله‌های پراکنده اعراب جانانه دفاع می‌کردند.
دیلمیان به لحاظ سبک زندگی نیز به رعایت معیارهای قبل از اسلام پایبند بودند.
به همین دلیل از آنجایی که معماری گنبد عالی شکل‌وشمایلی عربی اسلامی ندارد، احتمال ساخت این گنبد در دوران دیلمیان دور از ذهن نیست.
درباره دیرینگی این گنبد به کتیبه داخل آن نیز می‌توان اشاره کرد. تاریخ این کتیبه با تاریخ سلسله دیلمیان در ایران سازگار است.
تاریخ کتیبه‌ای که از آن صحبت می‌کنیم به ۴۴۸ هجری قمری باز می‌گردد. بر اساس نوشته‌های روی این کتیبه، فردی با نام فیروزان فرمان ساخت گنبد عالی را صادر می‌کند.
از قرار معلوم، پدر فیروزان به همراه مادرش در این گنبد دفن شده است. جالب است بدانید یکی از بزرگان خاندان دیلمیان در این گنبد به خاک سپرده شده است.
گفته می‌شود سلجوقیان از آنجایی که شخصیتی از دوران دیلمیان در این آرامگاه دفن شده، معماری دیلمی را برای ساخت این آرامگاه در نظر گرفته‌اند.
معماری منحصربه‌فرد گنبد عالی ابرکوه
طبق اظهار نظر کارشناسان معماری، گنبد عالی یکی از معدود آثاری به شمار می‌آید که مشابه برج‌های مقبره‌ای بخش شمالی کشور مانند برج خرقان و گنبدکاووس ساخته شده است.
بنا به‌شکل هشت‌گوشی با اضلاع ۴.۵ متر (ضلع کوچک‌تر)، ۶.۸ متر (ضلع بزرگ‌تر) و ۲.۳ متر (ضلع میانی دو ضلع کوچک و بزرگ) است. این اضلاع بر تخت‌گاهی چهارگوش با ارتفاع دو متر از سطح زمین قرار دارد.
سقف گنبد به‌صورت هشت‌ضلعی قوسی‌شکل و جنس آن از سنگ است. قسمت بالای ساقه کتبیه‌ای با استفاده از آجر تراش‌خورده، به خط کوفی مشاهده می‌شود.
همچنین زیر پایه گنبد سه ردیف مقرنس کار شده است. کتیبه دیگری نیز بالای در ورودی قرار دارد.
در ساخت بنا از سنگ‌های کوهستان و ساروج استفاده کرده‌اند که همین موضوع از دلایل مقاومت و عدم تخریب آن پس از زمین‌لرزه‌های متعدد است.
در فضای داخلی، زیرزمینی نسبتا وسیع مشاهده می‌شود که راه ورودی آن از درون تعبیه شده است.
این ساختمان به لحاظ معماری، جلوه‌ای ارزشمند و باشکوه از هنر دوران سلجوقیان به حساب می‌آید. گنبد عالی با مصالح قدیم ساخته شده است.
به همین دلیل با گنبدی خشتی روبه‌رو هستیم که با سنگ و ساروج سر به آسمان گذاشته است. این گنبد در منطقه‌ای مرتفع بنا شده و منظره‌ای تماشایی به شهر دارد.
از طرف دیگر قرارگیری این گنبد در منطقه‌ای کوهپایه‌ای باعث شده تا آب‌وهوای اطراف این ناحیه دل‌انگیز و فرح‌بخش باشد.
به لطف این شرایط، گردشگران استان یزد با حضور در گنبد عالی فرصتی برای عوض‌کردن آب‌وهوا پیدا می‌کنند.
این گنبد به رغم ارزش تاریخی فرهنگ، هزینه‌ای برای گردشگری روی دست علاقه‌مندان قرار نمی‌دهد.
- همه‌روزه، در هر ساعتی می‌توانید از گنبد عالی ابرکوه به‌صورت رایگان بازدید کنید.
- امکان ورود به بنا وجود ندارد.
- امکانات رفاهی خاصی در محل گنبد عالی ابرکوه در نظر گرفته نشده است.
- در سفر به شهرهای مختلف ایران، تفاوت فرهنگی را در خاطر داشته باشید و باورهای مردم بومی احترام بگذارید.
- آثار تاریخی سرمایه بشریت هستند؛ در حفاظت از آن‌ها کوشا باشیم.
نظر شما