خشایار نادی*: امروزه، مدیریت کارآمد در حوزه حمل و نقل شهری، در کنار برنامه ریزی برای حمل ونقل بیش از گذشته مورد توجه و تأکید متولیان امر و صاحب نظران در این حوزه میباشد. به عبارتی، در مدیریت شهری متعالی و بالنده امروزه در سطح شهرهای موفق جهان در این حوزه، تمرکز بر برنامه ریزی و مدیریت کارآمد در حوزه حمل ونقل میباشد؛ چراکه در فقدان یک مدیر کارآمد و کاربلد جسور ضمانتی برای اجرای کامل و دقیق اقدامات منتج شده از برنامه ریزی حمل ونقل وجود ندارد. به نظر می رسد امروزه کلانشهر تهران در حوزه حمل و نقل دارای ایرادات اساسی می باشد. با بررسی سیستم فعلی حمل ونقل شهر تهران متوجه می شویم که بخشی از این معضلات به نحوه ی مدیریت ناکارآمد افراد و بررسی سیستم حمل ونقل کلانشهر تهران ارتباط دارد
بارزترین و قابل تامل ترین ایراد در مجموعه حمل ونقل شهر تهران، نحوه تخصیص منابع به آن و عدم شفافیت در چگونگی هزینه آنهاست. عمده ترین مصرف منابع عمومی مربوط به تامین زیرساخت و عدم دسترسی آسان عموم مردم به شبکه حمل و نقل همگانی می باشد، که موجب ناکارآمدی سیستم حمل و نقل در تهران گردیده است.
شهرداری تهران بسیاری از منابع دولتی، غیردولتی و فرصت ها را صرف توسعه زیرساخت های حمل ونقل شخصی می کند و این کار باعث نارضایتی اقشار کم درآمد جامعه می شود. عدم توانایی عمومی افراد برای استفاده از یارانه های دولتی موجب نابرابری و نارضایتی در جامعه می شود. در روند فعلی منابع عمومی بجای توسعه حمل ونقل همگانی به منظور تامین و زیرساخت ارزان برای طبقه خاصی و متمول جامعه مصرف می شود و از طرف دیگر حجم ترافیک خودروهای شخصی، کارآمدی حمل ونقل همگانی را می کاهد. همچنین در شکل فعلی حمل ونقل، افرادی که خودروی شخصی ندارند، فرصت های اجتماعی و اقتصادی بسیاری را نیز از دست می دهند.
با روش فعلی حمل ونقل شهری، خرید خودرو به عنوان یکی از اولویت های اقتصادی خانوارها مورد لحاظ قرار می گیرد و ما شاهد افزایش هزینه های حمل و نقل در سبد هزینه های خانوارها هستیم. توجه ویژه به زیرساخت های شهری نظیر شبکه معابر، گذرگاههای غیر هم سطح،بزرگراه ها، پل ها و تونل ها و عدم وجود سیستم منسجم و ارزان حمل ونقل همگانی نشان از مدیریت ضعیف و بی برنامه شهرداری است. خرید خودروی شخصی در خانوارهای تهرانی، علاوه بر تحمیل هزینه های اضافی به نهاد خانواده موجب ایجاد سبک زندگی ناصحیح در شهر و وارد شدن هزینه های سربار بسیار سنگین حاصل از افزایش بی رویه تعداد خودروهای شخصی بر جامعه می شود. با این چرخه معیوب ما هر روز شاهد افزایش سرسام آور ترافیک در معابر، تونل ها و بزرگراه ها هستیم. این تجربیات نشان می دهد که ترافیک معابر و تردد خودروهای شخصی با گذشت زمان محدودی از احداث به وضعیت نامطلوبی خواهد رسید. زیرا توسعه شبکه های معابر به جای توسعه حمل ونقل همگانی به معنی محوریت بخشیدن به حمل ونقل شخصی بوده و مطلوبیت را در این شیوه افزایش میدهد. و ما هر روز شاهد افزایش استفاده از خودروی
شخصی در شهر تهران خواهیم بود. مصرف بالای سوخت، یارانه های غیرهدفمند و غیرمعقول واردات سوخت، تعداد بالای تصادفات فوتی و جرحی و سهم بالای هزینه های آن از تولید ناخالص داخلی، آثار سوء زیست محیطی شامل آلودگی هوا، آلودگی صوتی، آلودگی بصری، صدمات زیست محیطی، خسارات اجتماعی نظیر ائتلاف وقت و آشفتگی روانی و سایر هزینه های
تحمیلی حاصل از سیستم نامطلوب حمل ونقل در شهر تهران می باشد. که باعث افزایش بی حد و حصر هزینه های اجتماعی شده است.
در صورت از دست دادن فرصت بازگشت به الگوی صحیح حمل ونقل، با گذشت زمان ما شاهد افزایش هزینه فرصت از دست رفته، هزینه تغییر الگوی زندگی و هزینه تغییر زیرساخت های حمل ونقل در سطح ملی خواهیم بود.
در صورت از دست دادن فرصت زمان، هزینه هایی به شهر و کشور وارد شده و منافعی از دست می روند. از طرفی بررسی تجربه کشورها نشان می دهد که در صورت شکل گیری الگوی ناصحیح حمل ونقل و با گذشت زمان، تغییر آن به هزینه های بیشتری نیاز داشته و در برخی موارد امکان پذیر نیست. همچنین در شهری که زیرساخت ها و امکانات آن با محوریت حمل ونقل شخصی شکل گرفته است، تغییر به سمت محوریت حمل ونقل همگانی هزینه های بسیاری به دنبال خواهد داشت.
مجموعه حمل و نقلیه تهران ناکارآمد و عامل شکل گیری الگوی زندگی معیوب و باعث افزایش دائمی هزینه های زندگی بر دوش شهروندان شده است.
در حال حاضر شهرداری تهران منابع خود را به منظور تامین زیرساخت هزینه کرده و به طور مستقیم مردم را به خرید خودروی شخصی ترغیب می نماید. در صورت عدم تغییر روند فعلی حمل ونقل شهری، چرخه باطل افزایش استفاده از خودروی شخصی و افزایش هزینه های جامعه هیچگاه متوقف نخواهد شد.
متاسفانه تاکنون راهکار اولیه و ابتدایی برای پاسخ به نیاز جابجایی شهروندان صرفا توسعه ی شبکه معابر همچون راه ها، تقاطعات غیرهمسطح، پل ها، تونل ها بوده است. از طرفی عواقب اجتماعی توسعه شبکه معابر و هزینه تخصیص زمین نیز در نظر گرفته نشده است. راهکارهایی چون کاهش نیاز به سفر و کاهش طول و زمان آن، راهکاری "بدون متولی" و راهبردهایی چون توسعه حمل ونقل همگانی در اولویت های بعدی مسئولان بوده اند و موجب سیستم حمل و نقل " ناکارآمد" گردیده است.
*کارشناس معماری و شهری
نظر شما